Lucht in Nederland schoner: 'Maar het is nog lang niet genoeg'

Voordat we feest vieren over onze luchtkwaliteit: volgens de standaarden van de WHO is het niet goed genoeg. Wereldwijd voldoen alleen Finland, Estland, Australië, Nieuw-Zeeland, Grenada, IJsland en Mauritius aan de standaarden.

'Uitstoot van motoren en landbouwactiviteiten'

De overgrote meerderheid van de landen voldoet niet aan de norm, die tot stand komt door het meten van deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer (0,0025 millimeter). "Wereldwijd sterven per jaar 6 miljoen mensen vroegtijdig, in Europa 300.000 en in Nederland 10.000", zegt milieu-expert Roel Vermeulen van de Universiteit Utrecht. "Die sterfte heeft te maken met bijvoorbeeld hart- en vaatziekten en longkanker."

De deeltjes die in het rapport worden beschreven komen voornamelijk in de lucht door uitstoot van motoren, industriële processen, energieopwekking en landbouwactiviteiten. "Het is mooi dat we vooruitgang boeken. Maar het is te langzaam, en nog niet genoeg", zegt Vermeulen.

'Wereldwijd meer doden aan luchtkwaliteit dan aan aids'

Nederland scoort een 8,7, waarbij een score lager dan 5 pas als voldoende gezond wordt gezien door de WHO. In het rapport van vorig jaar scoorde Nederland een 11. Dat was toen goed voor plek 87, nu is dat met plek 106 een stuk beter.

"Maar die norm van 5 is er niet voor niks", zegt hoogleraar preventieve geneeskunde Onno van Schayck van de Maastricht University. "Wereldwijd gaan er meer mensen dood aan de slechte luchtkwaliteit dan aan aids, malaria en tbc samen. Er is echt nog heel veel te winnen."

Stikstof zie je in het onderzoek niet terug

Volgens Van Schayck beginnen we in Nederland de effecten te merken van bijvoorbeeld elektrische auto's en steeds meer bedrijven die zich houden aan normeringen. "Ook pikt de bevolking het niet langer. Als bedrijven als Tata Steel maar blijven vervuilen, komt de omgeving tegenwoordig gelukkig in actie."

Wat voor rapport is het?

Het rapport is van IQAir, een Zwitserse organisatie voor luchtkwaliteit die gegevens verzamelt van meer dan 30.000 meetstations over de hele wereld.

Ieder jaar wordt een nieuw rapport gepubliceerd, waardoor de uitkomsten goed met elkaar te vergelijken zijn. De verschillende experts in dit artikel benadrukken ook de waarde en het belang van het rapport.

Van Schayck waakt ervoor om te jubelen bij de nieuwe cijfers. "Het gaat de goede kant op. Maar we zitten nog steeds dichter bij de 10, dan bij de 5. En dit onderzoek gaat niet over stikstofverbindingen in de lucht, daar scoren we het slechtst van heel Europa. Dat komt ook door landbouw en intensieve veehouderij. Dat zie je nu niet terug."

'We kunnen echt veel gezondheidsschade voorkomen'

Maar wat moeten we dan nu doen? Milieu-expert Vermeulen noemt enkele punten: "Meer elektrisch rijden, minder kilometers maken, de uitstoot in de industrie verlagen, net als in de veeteelt." Ook kijkt Vermeulen naar houtrook. "Misschien moeten we houtkachels wel verbieden."

Klinkt ambitieus, maar Vermeulen is positief. "Dit is te belangrijk. Hier kunnen we echt veel gezondheidsschade mee voorkomen." 

New Delhi spant de kroon

In Bangladesh en Pakistan wordt gemiddeld de slechtste lucht gemeten. Maar de hoofdstad van India, New Delhi, spant de kroon. Het is qua lucht de meest vieze plek op aarde. "Als je daar aan komt vliegen, zie je de stad niet", zegt Van Schayck.

In de stad was het afgelopen november zo erg dat wetenschappers overwogen om regen te maken door het zogenoemde cloud seeding. 

"In je app staat dan bijvoorbeeld dat de lucht blauw zou moeten zijn, maar je ziet niks. Het zijn geen wolken, maar het is fijnstof. Mensen sterven er door acute benauwdheid, en er zijn veel mensen met hart en vaatziekten door de slechte lucht."

Klimaatverandering versterkt de luchtvervuiling

Van Schayck is door de overheid uitgenodigd om in New Delhi na te denken over mogelijke oplossingen. Een begin is er al gemaakt: schone kookstellen voor burgers. "Ze koken daar vaak nog op open vuur. Dan heb je zowel problemen buitenshuis, als binnenshuis. De schone toestellen verminderen de vervuiling binnenshuis met 90 procent."

Luchtvervuiling door uitstoot speelt uiteraard de grootste rol, maar ook klimaatverandering helpt niet mee. Bijvoorbeeld door stof-, zandstormen en bosbranden wordt de luchtkwaliteit slechter. En dat wordt erger.

Hogedrukgebieden blijven hangen

Meteoroloog Maurice Middendorp legt uit dat hogedrukgebieden steeds langer op dezelfde plek blijven hangen. Dat komt volgens Middendorp door de straalstroom, de zeer sterke wind op 10 kilometer hoogte. Die straalstroom verliest aan kracht, en gaat daardoor volgens Middendorp een beetje 'zwabberen'. Normaal draait de straalstroom steady om de aarde heen, maar omdat het temperatuurverschil tussen de noord- en zuidpool en de evenaar afneemt, gaat hij meer kronkelen."

Het gevolg van een zwakkere straalstroom is dus dat warmte lange op dezelfde plek blijft hangen. "En in hogedrukgebieden waait het minder hard, waardoor de vieze stoffen niet wegkunnen, de bezem kan er niet door."

Bevolking op grote afstand ondervindt de gevolgen

Zo is het noorden van India vanwege de ligging gevoelig voor smog. Maar ook op de Po-vlakte in het noorden van Italië komt het vaak voor, zegt Middendorp. "En het kan ook bij ons gebeuren. Denk aan de droge zomer  van 2022, toen wisten de hogedrukgebieden van geen wijken en was de luchtkwaliteit op sommige momenten erg slecht."

Het leidt allemaal tot langdurige, warme periodes van droge en warme omstandigheden met bosbranden tot gevolg, zo beschrijft het rapport.

En dat treft niet alleen de bevolking in de nabije omgeving. "Wildvuurrook kan honderden kilometers reizen, wat negatieve gevolgen heeft voor de bevolking op aanzienlijke afstand van de oorspronkelijke brand."

In Europa is Bosnië een van de meest vieze landen. De gevolgen zie je in onderstaande video: