296 MH17-slachtoffers werden thuisgebracht – twee niet, dat blijft DNA-expert Lex dwarszitten

Waar hij was toen hij hoorde van de ramp met MH17? "In de auto, met twee collega's onderweg naar Utrecht. Daar zou op een persconferentie bekend worden gemaakt dat de Utrechtse serieverkrachter was opgepakt, mede door een DNA-match die wij hadden gevonden", vertelt Lex (62).

Grootste identificatieonderzoek ooit 

"Naar mate er meer nieuws kwam, beseften we steeds meer dat er ook Nederlanders in het toestel hadden gezeten. We wisten dat wij bij grote rampen slachtoffers kunnen identificeren – dat hadden we vier jaar eerder ook gedaan met de slachtoffers van de vliegramp in Tripoli (waarbij 103 doden vielen en alleen één Nederlandse jongen overleefde, red.). Dus al snel besloten we: als er een beroep op ons wordt gedaan, dan gaan we dit doen, we kunnen dit." 

Het zou het grootste identificatieonderzoek ooit worden in Nederland. Zo'n 5.000 'body parts', zoals Lex ze noemt omdat nabestaanden hebben laten weten dat de minst vervelende term te vinden, werden onderzocht. Alles om de slachtoffers 'thuis te brengen'. "Daar waar ze horen, bij hun geliefden."

Tien jaar later denkt Lex weer vaker terug aan die periode. Het was 'een rollercoaster, emotioneel en tegelijkertijd heel mooi om te kunnen doen'. "Het was een gruwelijke, onvoorstelbare ramp. Met 298 volledig onschuldige slachtoffers. En het had iedereen kunnen gebeuren: iedereen had in dat vliegtuig kunnen zitten om op vakantie te gaan, en iedereen had iemand kunnen kennen die daarin zat. Het voelde goed dat wij in elk geval iets konden doen voor de slachtoffers en de nabestaanden."

Terug van vakantie

Meerdere collega's kwamen zelfs terug van hun vakantieadres om gelijk aan de slag te gaan toen de slachtoffers terugkwamen in Nederland. 23 juli was dat. De eerste body parts kwamen aan in Eindhoven, waarna ze door 40 rouwauto's in colonne naar de Korporaal van Oudheusdenkazerne in Hilversum werden gereden – met langs de weg vele mensen die hun respect betuigden. 

"Het was zo onwezenlijk om die stoet met rouwauto's te zien, en tegelijkertijd gebeurde alles met zo veel respect. De manier waarop ze aankwamen in Eindhoven, met de ceremonie daar, en hoe ze vervolgens naar Hilversum werden gereden. Dat was heel indrukwekkend. Het besef dat in die auto's allemaal mensen lagen die op vakantie gingen en nu op deze manier thuiskwamen. Ik denk dat wij daar bij het NFI met dezelfde emoties naar keken als de rest van Nederland."

Enorme saamhorigheid

"En tegelijkertijd stonden we áán: er stond ons een enorme taak te wachten, en we hadden met zijn allen zó'n drive om dat goed te doen. Dat besef ik nu nog meer dan toen we bezig waren: de saamhorigheid was zo groot. Er waren heel veel verschillende experts bij betrokken – rechercheurs, familierechercheurs, mensen van defensie, onderzoekers – met verschillende nationaliteiten, culturen en geloven. En we waren gezamenlijk bezig met maar één doel: de slachtoffers thuisbrengen." 

Elke mogelijkheid werd daarvoor uit de kast gehaald. Er werden spullen van de slachtoffers verzameld waarop hun DNA te vinden was: tandenborstels, kammen, knuffels van kleine kinderen ("die kwijlen daar vaak op"), zelfs een gebruikte luier. Er werd DNA verzameld van familieleden. En de nieuwste DNA-technieken werden gebruikt om ook maar de kleinste body parts te identificeren. 

Symbool van gruwelijkheid

"Die luier, ja dat was heftig", vertelt hij terwijl zijn stem even breekt. "De beelden daarvan vind ik nog steeds moeilijk om te zien. Dat is gewoon van een baby'tje. Die luier staat voor mij wel symbool voor de gruwelijkheid van wat er is gebeurd."

In de eerste drie weken van het onderzoek konden ze 283 slachtoffers identificeren. De maand daarna volgden er nog zes. "Toen hadden we 289 identificaties en bleef het, ondanks dat we bleven onderzoeken, bij datzelfde aantal. We konden wel body parts identificeren, maar die waren allemaal van de eerste 289 slachtoffers." 

Laatste negen slachtoffers

In een poging ook de laatste negen thuis te brengen, werd uitgezocht waar zij in het vliegtuig hadden gezeten. "Allemaal in het middenstuk, was de conclusie. Dus er zijn opnieuw mensen van de politie en defensie naar Oekraïne gegaan om samen met de Oekraïners te zoeken in het gebied waar dat stuk was neergekomen." 

"Het gebied was 35 vierkante kilometer groot, de slachtoffers waren na een explosie van 10 kilometer hoogte naar beneden gevallen, en vergeet niet dat het oorlogsgebied was en door de zomer heel erg warm, dus het was een enorm karwei. Maar door die zoektocht konden we eind 2014 nog zes mensen identificeren, en begin 2015 nog een zevende."

Nieuwe dilemma's voor nabestaanden

"Daar is het helaas wel bij gebleven: 296, twee niet." Andere body parts die werden gevonden, bleken te zijn van eerder geïdentificeerde slachtoffers. "Dat leverde nieuwe dilemma's op bij de families", vertelt Lex. "Want we hadden niet alleen te maken met 298 slachtoffers, maar ook met 186 families. Wilden die de body parts hebben en die toevoegen aan de al begraven of gecremeerde body parts van het slachtoffer? Of wilden ze het niet weten als er een nieuwe identificatie was? Ook binnen families werd daar niet door iedereen hetzelfde over gedacht."

In het voorjaar van 2015 werd nog één grote missie gehouden naar het rampgebied, in de hoop ook de laatste twee slachtoffers te identificeren, maar dat is niet gelukt. 

Dat blijft hem dwarszitten, zegt hij. "Iedere keer als het lukte om iemand te identificeren, was dat zo'n goed gevoel. Dat heb ik nog steeds als ik eraan terugdenk. Het idee dat we weer iemand konden thuisbrengen. Van nabestaanden hoorde ik later ook hoe belangrijk het voor hen was dat ze fysiek afscheid hadden kunnen nemen van hun dierbare. Ook al was er maar weinig van hun geliefde teruggekomen. Dat gun ik de nabestaanden van de laatste twee slachtoffers ook." 

'Vermist is erger dan dood'

"Ik weet dat we er écht alles aan hebben gedaan, en het voelt goed om dat ook met volle overtuiging tegen de nabestaanden te kunnen zeggen. Op de rampplek is keihard gewerkt door iedereen, onder de moeilijkste omstandigheden. En wij hebben alle technieken die er waren, ingezet om tot identificaties te komen."

"Maar vermist is erger dan dood, is een bekende uitspraak. Dat merk ik nu ook: hoewel mensen rationeel echt wel weten dat hun dierbare niet meer leeft, kunnen nabestaanden toch nog gedachten hebben als: misschien is diegene op het laatste moment toch niet in het vliegtuig gestapt en leeft die nog. Het fysieke bewijs is nodig om te kunnen accepteren dat een geliefde niet meer leeft en afscheid te kunnen nemen, zelfs als het maar om body parts gaat."

Lex blikt terug op een enorm intensieve periode, waarin niet te ontkomen viel aan de gruwelijkheden van de ramp. "Op mijn werk waren we continu bezig met de slachtoffers, en thuis zette ik de tv aan of las ik de krant en zag ik foto's van hen, nabestaanden of beelden van de rampplek."

Overvallen door emotie 

"Soms overviel het me, totaal overwacht, als ik een lief kinderliedje hoorde op de radio of een knuffeltje zag hangen dat mensen uit respect voor de slachtoffers hadden opgehangen. Juist als ik niet aan het werk was. Dan moest ik me even herpakken, en daarna kon ik weer door. Als collega's onderling begrepen we dat, ik was niet de enige bij wie dat gebeurde."

Of het zijn leven heeft veranderd? "Het gaat te ver om dat te zeggen", vindt hij. "Wat ik heb meegemaakt, staat natuurlijk in schril contrast met de mensen die het echt betreft. Die hebben een leven voor de ramp, en een leven erna. Maar de indrukwekkende gesprekken met nabestaanden zal ik nooit meer vergeten." 

Verdriet en respect

"Ik heb hen gesproken voor het boek dat ik samen met betrokkenen en nabestaanden schreef, MH17 – De thuisreis. Het besef dat zoiets in ieders leven kan gebeuren, was wel een levenservaring. En de nabestaanden herinnerden me eraan hoe belangrijk het is dat er DNA-onderzoek bestaat en we dat zo goed beheersen. 130 slachtoffers hebben we alleen op die manier kunnen identificeren, ook hun nabestaanden zouden anders nog in onzekerheid hebben geleefd."

Woensdag, exact 10 jaar na de ramp, staat ook Lex stil bij wat er is gebeurd. "Het is een bijzondere dag voor mij en de collega's die er toen waren. Eén met verdriet, maar ook met respect voor al het werk dat door iedereen is verzet voor de slachtoffers en nabestaanden. Dat je na zoiets wreeds zoveel met elkaar kunt bereiken, blijft bijzonder."

Zondaginterview

Elke zondag publiceren we een interview in tekst en foto's van iemand die iets bijzonders doet of heeft meegemaakt. Dat kan een ingrijpende gebeurtenis zijn waar diegene bewonderenswaardig mee omgaat. De zondaginterviews hebben gemeen dat het verhaal van grote invloed is op het leven van de geïnterviewde.

Ben of ken jij iemand die geschikt zou zijn voor een zondaginterview? Laat het ons weten via dit mailadres: zondaginterview@rtl.nl

Lees hier de eerdere zondaginterviews.