Joodse Nederlanders in isolement: 'Mijn zoon werd uitgemaakt voor kindermoordenaar'

Vandaag is het twee jaar na de gruwelijke aanslag van Hamas in Israël. De aanval, en de extreem bloedige oorlog die daarop volgde, houdt niet alleen het Midden-Oosten in z’n greep, maar beïnvloedt ook het dagelijkse leven van Joden in Nederland. Sinds de aanval neemt het antisemitisme toe, blijkt uit cijfers van onder andere de politie en het CIDI. Dat gaat van scheldpartijen en intimidatie tot ernstiger. 

Verscholen probleem

Maar naast deze uitingen van racisme vormt zich nog een ander, meer verscholen probleem. RTL Nieuws sprak met diverse Joodse organisaties en deskundigen, waaronder het Centraal Joods Overleg, het CIDI, studentenvertegenwoordigers, synagogen en een hoogleraar. Daaruit blijkt dat Joodse Nederlanders zich in toenemende mate eenzaam voelen.

"Een conflict uit het Midden-Oosten wordt op Joodse Nederlanders geprojecteerd", zegt het CJO. Het CIDI benadrukt dat de Joodse gemeenschap maar klein is in Nederland. Volgens het CBS zijn dat er zo'n 40.000. "De Joodse gemeenschap in Nederland is kwetsbaar. Er komt ontzettend veel op ons af sinds 7 oktober 2023. Het gevoel van onveiligheid is onderbelicht", legt CIDI uit.

Jasmijn: 'Ik moet mijn woorden nauwkeurig kiezen'

Jasmijn (naam gefingeerd) heeft lang getwijfeld om mee te werken aan het artikel, maar besloot zich uiteindelijk toch uit te spreken. Jasmijn: "Hopelijk zorgt het voor verbinding." Over haar werk vertelt ze: "Ik heb me niet vaak in mijn leven zo alleen gevoeld als de afgelopen twee jaar." Jasmijn voelt zich in een hoek gedreven: "Mij wordt verplicht om mijn afkeer van de huidige Israëlische regering steeds maar weer te benoemen, en mijn woorden nauwkeurig te kiezen. Terwijl anderen wel te pas en te onpas dingen mogen roepen." 

Jasmijn werkt in de culturele sector en is teleurgesteld: "Het is een sector met intelligente, welbespraakte mensen. Met het idee van: we gaan met elkaar in dialoog, dat kan genuanceerd. Maar daar blijkt niets van waar." Ze vervolgt: "Als wij al niet met elkaar in gesprek kunnen, hoe kunnen we dan wel verwachten dat mensen in Israël en Gaza vredelievend met elkaar samenleven? Het is hypocrisie ten top."

Vanwege het veranderde sentiment, voelt Jasmijn zich niet altijd veilig. "Als ik deel dat ik me onveilig voel, hoor ik dat ik me niet aan moet stellen. Dat doet pijn." Jasmijn benadrukt dat er meerdere verhalen naast elkaar kunnen bestaan: "Je kan én oog hebben voor de ramp die zich in Gaza voltrekt, maar ook oog hebben voor de gijzelaars en voor wat de situatie doet met Joodse Nederlanders." 

Haar zoontje heeft ze van school gehaald vanwege pesterijen om zijn Joodse achtergrond. Volgens Jasmijn kreeg hij steeds meer woedeaanvallen: "Zijn gedrag was helemaal mis." Haar zoontje hield het lang verborgen, maar gaf uiteindelijk toe dat hij gepest werd. "Hij werd door klasgenootjes uitgemaakt voor kindermoordenaar." Jasmijn trok aan de bel bij de schooldirectie, maar kreeg nul op het rekest: "We moesten maar accepteren dat het een school is met veel verschillende ideeën." 

Jasmijn piekert er regelmatig over. "Ik begin bang te worden. Nu zit hij nog op de basisschool, maar hoe gaat dat als hij naar de middelbare school gaat? Moet hij dan verbergen wie hij is?" Ze deelt haar zorgen steeds vaker met andere Joden. "Ik was nooit onderdeel van Joodse clubjes, ik geloof juist heel erg in diversiteit." Toch zoekt Jasmijn het steeds vaker op: "Ik voel me dan minder alleen."

Els: 'Bang dat ik mijn baan verlies'

Els (naam gefingeerd) is werkzaam bij een gemeente in Nederland, en ervaart de gemeente steeds meer als een plek die sociaal onveilig is voor Joodse werknemers. Els: "Er is veel aandacht voor inclusie en diversiteit, maar de Joodse collega's worden daar eigenlijk nooit in meegenomen." 

Ze vervolgt: "Het voelt alsof de Joodse werknemer wordt vergeten." Een aantal gebeurtenissen deed Els zelfs twijfelen of ze überhaupt nog wel op haar plek is. "Het hogere management binnen de gemeente is activistisch. Net als veel medewerkers", legt ze uit. Nadat ze zich tegen dit management negatief had uitgelaten over de 'activistische' toon tijdens de vergaderingen – waar Gaza vaak onderwerp van gesprek is - werd geopperd dat ze dan maar niet meer daar de vergaderingen moest gaan, 'omdat dit nu eenmaal de situatie is'. Els: "Dat voelt als uitsluiting." Ze vervolgt: "En dat terwijl het tijdens de diversiteitstrainingen juist altijd gaat over dat het zo belangrijk is om stil te staan bij hoe mensen iets ontvangen, maar geldt dat dan niet voor Joodse medewerkers?" 

Ze overwoog zich ziek te melden, maar ging door. Niet veel later was er plotseling geen geld meer voor haar functie. Els: "Het voelde heel vreemd, dat knaagt nog steeds." Uiteindelijk werd haar functie alsnog door een andere afdeling – met een ander management - gefinancierd. Melding maken deed ze niet: "Dat is de sociale onveiligheid. Ik ben bang dat als ik dat doe, dat ik alsnog mijn baan verlies."

De situatie op haar werk doet veel met Els. "Ik heb me heel lang heel eenzaam gevoeld op mijn werk. Als je naar je werk gaat, dan wil je gewoon je werk doen. Je wil niet geconfronteerd worden met mensen die 'from the river to the sea, Palestine should be free' roepen – waarmee ze feitelijk zeggen dat Joden geen bestaansrecht hebben." Het geeft Els dagelijks veel stress, al voelt ze zich de laatste tijd wel minder eenzaam: "Gelukkig heb ik een aantal andere Joodse collega's ontmoet op werk."

Sandra: 'Ik heb niets met het conflict te maken'

Sandra (achternaam bekend bij de redactie) heeft geen contact meer met haar vriendengroep, waar ze dertig jaar lang hecht mee was. "Een groep van acht vrouwen. We leerden elkaar kennen op het schoolplein, toen onze kinderen klein waren. We vierden vakanties samen en kwamen veel bij elkaar over de vloer." 

In de groep werd over het algemeen weinig gesproken over politiek, het was volgens Sandra 'nooit een issue'. Toch leidde het tot een breuk. Gezien de onveiligheid die ze ervaarde, had Sandra gehoopt op interesse of steun van haar vriendinnen, maar daar kon ze niet op rekenen. "Ik voelde me steeds eenzamer." Haar man zag dat ze er verdriet van had. Sandra: "Hij zei: je hebt het er elke dag over, confronteer ze ermee."

Tijdens een etentje bracht Sandra haar gevoelens ter sprake, maar liep ze tegen een dichte deur aan. "Mijn vriendinnen vonden het ingewikkeld. Ze stonden wel op het Malieveld te protesteren, en konden dat niet rijmen met mijn Joodse achtergrond. Ze wisten niet wat ze met mij moesten", zegt ze. "Ik ben toen opgestaan en weggelopen van het etentje." Als ze eraan terugdenkt, doet het haar verdriet. "Het is pijnlijk dat ze mij als Joodse Nederlander niet los kunnen zien van het conflict. Mensen moeten zelf weten wat ze van het conflict vinden, maar ik heb er niets mee te maken."

Sandra voelt zich sindsdien buitengesloten en erg alleen: "Als je ineens zeven vrienden verliest, is dat heel veel." Ze verzucht: "Ik hoop nog steeds zo vurig dat ze van zich laten horen. Elke keer als ik een appje krijg, hoop ik dat het van hen is."

Dave: 'Ik moet me telkens weer verantwoorden'

Dave – achternaam bekend bij de redactie - herkent het sociale ongemak. Hij heeft naar eigen zeggen altijd een diverse vriendengroep gehad, met mensen van verschillende geloven. Maar borrels en feestjes zijn voor hem steeds minder leuk. "Ik moet me elke keer verantwoorden voor de oorlog tussen Israël en Gaza, terwijl ik er helemaal niets mee te maken heb."

De gesprekken dringen verder door dan het café, ook in zijn buurtapp is het onderwerp van gesprek. "Ik heb een paar keer gevraagd of we het conflict in de straatapp kunnen vermijden, maar er wordt steeds lacherig gereageerd." Op zijn deur, waar voorheen een regenboogvlaggetje en een davidster hing, werden pro-Palestijnse stickers geplakt. Dave: "Het voelt dan toch intimiderend." 

De laatste tijd voelt hij zich gedwongen om met Joodse vriendengroepen op te trekken. "Ik ga nu bijna iedere zaterdag naar de synagoge. Voorheen was dat één à twee keer per jaar. Mensen voelen steun, je hoeft je niet te verantwoorden."

Jessica Roitman: 'Ik ben in feite ook pro-Palestijns'

Ook Jessica Roitman ervaart sociale isolatie in haar leven, met name op haar werk aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze is daar hoogleraar Joodse studies. "Joods zijn is voor veel mensen een wezenlijk onderdeel van hun identiteit." Toch spreken zij zich daar volgens haar steeds minder openlijk over uit. "Ze verbergen hun achtergrond." 

Roitman: "Ik wil niet zuur of zielig zijn. Ik ben volwassen." Maar toch heeft het invloed op haar. "Ik heb een paar geweldige collega's, maar mijn werkplezier is zeker minder geworden." Als ze naar haar werk afreist, ervaart ze stress. "Ik voel in mijn lichaam een soort spanning." Om die reden werkt ze steeds meer vanuit huis.

Roitman heeft het gevoel dat ze zich steeds moet verantwoorden: "Ik moet me bewijzen. Dat ik Netanyahu niet steun en dat ik geen fan ben van de regering. Ik heb nota bene tegen de regering gedemonstreerd in Tel Aviv, maar het is nooit genoeg." Een tijd lang deed Roitman haar best om zich openlijk te distantiëren van de Israëlische regering, maar dat doet ze niet meer. "Dat vind ik achteraf gezien slap van mezelf. Je zou je niet hoeven verantwoorden over wat er in Israël gebeurt." Ze vult aan: "Ik ben ook voor een tweestatenoplossing. Ik ben in feite ook pro-Palestijns."

"Maar", zegt ze, "de situatie is niet zwart-wit, maar voor dat gesprek is geen ruimte op de universiteit. Als je het niet op ieder punt eens bent met anderen, dan ben je geen goede jood." Roitman voelt zich buitengesloten door collega's. "Ik word niet meer uitgenodigd voor workshops en conferenties waar ik voorheen wel voor werd uitgenodigd. Ik heb het gevoel dat collega's zich van me afzonderen."