Nabestaanden in discussie over donorvoorkeur overledene: 'Was dit écht de wens?'

Als je 18 wordt in Nederland, ontvang je automatisch een brief van het ministerie van Volksgezondheid over donorschap. Je kunt ja/nee aanvinken of je familie of een door jou gekozen persoon laten beslissen. Wie na twee brieven niets doorgeeft, wordt automatisch geregistreerd met 'geen bezwaar'.

Bekijk hier hoeveel mensen in jouw gemeente orgaandonor zijn:

Volgens de Transplantatiestichting gaat het vooral mis bij de groep mensen die geen bezwaar maakt. "Bij overlijden informeert de arts de nabestaanden over het donorschap", zegt woordvoerder Geertine Zwijnenburg. "Vaak kunnen zij zich in de keuze van de overledene vinden, maar soms ook niet. Ze kunnen zich niet voorstellen dat het een bewuste keuze was en gaan, vol emoties, het gesprek aan met de arts."

Families betwijfelen keuze

Anesthesioloog-intensivist Ronald Wesselink ziet hetzelfde. "Familieleden twijfelen dan of hun dierbare het echt gewild zou hebben. Soms verzetten zij zich tegen donatie, vooral als iemand geen bezwaar heeft geregistreerd, omdat ze overvallen worden door het moment en het onderwerp nooit eerder is besproken."

Wesselink benadrukt dat de wens van de overledene altijd centraal moet staan. "Het gaat erom dat je doet wat iemand wil. Volgens de wet hoeven we geen toestemming te vragen aan nabestaanden, maar we moeten hen wel informeren. Zeker bij plotseling overlijden, zoals door een herseninfarct of ongeluk, kan het heftig zijn als er geen duidelijke keuze is."

Waardig afscheid nemen

Volgens Zwijnenburg speelt onwetendheid bij nabestaanden een rol. "Dat veroorzaakt in sommige gevallen angst en wantrouwen." Mensen maken aannames die niet kloppen bij de keuze in het Donorregister. "Op basis van aannames of misinformatie kiezen mensen soms voor een 'nee' in het register. Dat is zonde, want iemand kan levens redden of het zicht van een ander herstellen."

Aannames die gemaakt worden zijn bijvoorbeeld dat een waardig afscheid niet mogelijk is. "Dat is niet zo: bij huiddonatie wordt de overledene met lange mouwen aangekleed, bij oogweefsel worden protheses geplaatst, zodat er geen ingevallen ogen zijn", legt Zwijnenburg uit.

Zowel Wesselink als Zwijnenburg benadrukt het belang van een open gesprek. "Het gaat niet om toestemming, maar om duidelijkheid. Zo ontstaan geen misverstanden en weten nabestaanden wat de overledene wilde. Nu gaat in de helft van de gevallen de donatie niet door", zegt Wesselink.

In de onderstaande video zie je een jong meisje dat geholpen is met vijf nieuwe organen:

De nieuwe wet, waardoor iedereen automatisch in het donorregister wordt opgenomen, helpt enigszins. "Voorheen stonden veel mensen niet geregistreerd. Nu weten we tenminste wat de wens is en kunnen we dat met de familie delen. Toch blijft het belangrijk dat mensen dit thuis bespreken, om verrassingen en emoties bij overlijden te voorkomen", zegt Wesselink.

Gesprekken met nabestaanden kunnen volgens Wesselink intens zijn. "Families zijn vaak verrast en hebben ideeën over wat wel of niet kan. Sommigen denken dat donatie het afscheid bemoeilijkt, terwijl het lichaam bij orgaan- of weefseldonatie netjes en respectvol wordt verzorgd."

Culturele achtergrond

Hij pleit daarom voor meer aandacht en scholing rond donorbespreking. "Toen in 2020 de nieuwe wet kwam, was er veel bekendheid. We hoopten daardoor minder vaak zulke gesprekken te hoeven voeren. Toch merk je dat vooral mensen die laaggeschoold zijn of de Nederlandse taal niet goed beheersen, nog vaak worden overvallen. Als je erover praat, ontstaat rust en begrip." 

Het Antonius Ziekenhuis heeft nu budget gekregen om medewerkers hierin speciaal op te leiden. "Je kunt van een jonge arts niet verwachten dat hij zo'n gesprek meteen goed kan voeren", legt Wesselink uit.

Een goed gesprek blijft dus het belangrijkste. Zo'n gesprek 'kan rouwen verzachten en donatie mogelijk maken', vertelt Wesselink, die zich het overlijden van zijn eigen vader herinnert. "Ik wilde toen dat mijn vader met rust gelaten werd. Achteraf heb ik daar spijt van; hij had met zijn organen nog zoveel moois kunnen doen."

"Mensen moeten praten over hun wensen en beseffen dat donatie een levensreddend cadeau kan zijn", zegt Wesselink. "Dat geldt voor iedereen. Donatie kan levens redden, binnen je eigen bevolkingsgroep, maar ook daarbuiten."