Onderzoek: 'eeuwige chemicaliën' in ontbijtgranen, beschuit en pepernoten

Sjoerd van de Wouw, woordvoerder van de Nederlandse tak van PAN, legt uit dat het specifiek gaat om de stof trifluorazijnzuur, kortweg TFA. "Het wordt in de landbouw gebruikt als bestrijdingsmiddel. Via het grondwater wordt het vervolgens opgenomen door ons voedsel. Met name in tarwe hoopt deze stof zich op. Dat zien we vervolgens terug in brood, beschuit, pepernoten, ontbijtgranen en andere graanproducten."

Schadelijk voor voortplanting

Aanleiding voor het Europese onderzoek was een waarschuwing vanuit Duitsland in mei. De Duitsers bestempelden TFA als een 'reprotoxische' stof. Dat begrip legt toxicoloog Paul Scheepers van de Radboud Universiteit uit: "Het betekent dat de stof schadelijk kan zijn voor de voortplanting. Voor de ongeboren foetus en voor de kwaliteit van sperma. Ook het immuunsysteem, de lever en de schildklier kunnen schade oplopen."

Voor gebruik van PFAS-pesticiden gelden in de Europese Unie normen, maar niet voor TFA, terwijl dat zelf wel degelijk een PFAS is. Omdat het als een 'afbraakproduct' van het bestrijdingsmiddel wordt gezien. Scheepers: "Ze plakken als het ware het PFAS-molecuul TFA vast aan het bestrijdingsmiddel. Dat doen ze zodat het bestrijdingsmiddel beter hecht aan de gewassen. Zodat het er niet bij de eerste regenbui af spoelt."

Scheepers zegt dat deze chemische stoffen zich, net als bij planten, mogelijk ook in het menselijk lichaam 'ophopen'. Hij noemt de gevolgen daarvan 'een interessant vraag voor de wetenschap', omdat er wetenschappelijk nog veel onderzoek gedaan moet worden. In het lichaam kunnen ze zich bijvoorbeeld aan eiwitten hechten. "Die vervullen een functie voor ons afweersysteem", zegt Scheepers. "Daardoor kunnen bijvoorbeeld vaccins minder goed werken. Voor kinderen kan dat negatieve gevolgen hebben."

Eeuwige chemicaliën

De hoeveelheden TFA die in de graanproducten gevonden zijn, zijn onverantwoord hoog, stelt PAN in het onderzoek. Omdat er nog geen normen voor zijn, is vergelijken moeilijk, maar Van de Wouw zegt erover: "Een kind in Europa dat de gemiddelde dagelijkse hoeveelheid graanproducten eet, krijgt al bijna twee keer zoveel TFA binnen als volgens onze norm verantwoord is. Maar daarnaast krijg je natuurlijk nog veel meer binnen via alle andere voedingsstoffen, waaronder gewoon kraanwater."

Hij voegt toe dat deze stoffen niet biologisch afbreekbaar zijn, vandaar dat ze vaak 'forever chemicals' worden genoemd, eeuwige chemicaliën dus. "Zelfs als je er vandaag nog mee zou stoppen, betekent dat alleen maar dat het niet nóg erger wordt dan het al is."

De Europese Voedselautoriteit EFSA heeft overigens wel een norm voor TFA in voorbereiding. Al is die norm volgens PAN 'veel te ruim'. En dan is het nog maar de vraag of zo'n norm er ook echt komt.

Verbod Denemarken

Op Europees niveau wordt ook gesproken over een algeheel verbod op PFAS-bestrijdingsmiddelen. Daarmee zou TFA ook meteen verboden worden. Van de Wouw wijst erop dat Denemarken niet op een Europese norm heeft gewacht, maar preventief een eigen landelijk verbod heeft ingesteld voor alle gebruik van PFAS in de landbouw. Nederland steunt het plan voor een Europees verbod.

Ook toxicoloog Scheepers zou zo'n verbod toejuichen, zegt hij desgevraagd. Maar hij voegt toe: "Voor het milieu, mensen, dieren en gewassen zou een verbod goed zijn. Je moet alleen wel een uitzondering maken voor medische toepassingen."

Waarom een totaalverbod op PFAS makkelijker gezegd is dan gedaan, legt verslaggever Bart Reijnen uit in deze video: