Einde van het kalifaat: opkomst en ondergang van terreurbeweging IS

Vrouwen mogen het huis alleen uit als dat echt nodig is en moeten zich dan volledig bedekken met wijdvallende kleding. Drugs, alcohol en roken zijn verboden. Iedere moslim moet verplicht bidden op de voorgeschreven tijden. Dieven worden gedood of gekruisigd, hun handen en voeten worden afgehakt.

Zomaar een greep uit de regels die de terreurbeweging in juni 2014 publiceert. "Wij zijn de soldaten van ISIS, van de islam, en we hebben de verantwoordelijkheid genomen om de glorie van het islamitisch kalifaat in eer te herstellen", staat in het manifest.

Nieuwe naam

De strijdgroep, opgericht in 2003, leidde jarenlang een sluimerend bestaan. Maar in 2014 worden grote Iraakse steden als Mosul en Tikrit ingenomen en begint ISIS zich ook te roeren in Syrië.

Op 29 juni 2014 wordt het kalifaat uitgeroepen. De beweging verandert zijn naam in IS: Islamitische Staat. Die staat onder leiding van een kalief, de opvolger van de profeet Mohammed. In dit geval gaat het om Abu Bakr al-Baghdadi. Alle moslims moeten hem volgen als wereldlijk leider van de islam, zegt IS in een verklaring.

Roel Geeraedts, dan correspondent voor RTL Nieuws in het Midden-Oosten, noemt het uitroepen van het kalifaat 'nu nog vooral een publiciteitsstunt' van IS. De beweging zou daarmee willen aantonen 'hoe sterk ze is op dit moment'. Hij voorspelt dat de vestiging van het kalifaat zal uitdraaien op 'een jarenlange bloedige oorlog'.

'Huis van de islam'

'Kom naar het huis van de islam', zegt IS-leider Al-Baghdadi in een audioboodschap die op 1 juli 2014 online is gezet. Moslimstrijders roept hij op wraak te nemen vanwege misstanden tegen moslims wereldwijd. Het is hun plicht, zegt hij, om zich in het kalifaat te vestigen. Zijn oproep is vooral gericht aan moslimpredikers, ingenieurs, rechters, artsen, bestuurders en militairen.

Het is dan al een tijdje duidelijk dat de oorlog in Syrië en Irak een grote aantrekkingskracht uitoefent op westerse jongeren. De Amerikaanse zender CBS spreekt in oktober 2014 met Yilmaz, omschreven als een Nederlandse jihadist. Hij zegt een oud-militair te zijn die vanuit een vaste overtuiging al een paar jaar deelneemt aan de strijd in Syrië:

Vrouwen en kinderen

In het kielzog van de strijders reizen in 2014 en 2015 ook steeds meer vrouwen en kinderen naar het oorlogsgebied. Dat gebeurt soms onder ogen van de overheid, zoals bij deze geradicaliseerde moeder, die in oktober 2014 met haar twee kinderen naar Syrië ging:

De moeder komt van oorsprong uit Tsjetsjenië, de vader is Nederlands: hij was het die alarm sloeg over haar vertrek. "Haar plannen waren bekend, maar ze is de autoriteiten te slim af geweest."

Etnische zuiveringen

Amnesty International en andere mensenrechtenorganisaties krijgen steeds meer berichten binnen over grootschalige moordpartijen, gepleegd door de terroristen van IS. In september 2014 schrijft Amnesty over 'afgrijselijke misdaden' in het noorden van Irak.

Daar is sprake van 'etnische zuiveringen op historische schaal', meldt Amnesty. Mannen en jongens worden op pick-uptrucks geladen en buiten hun woonplaats doodgeschoten. Vrouwen, meisjes en heel jonge kinderen worden ontvoerd door IS-strijders. Zo worden 'alle sporen van niet-soennitische en niet-Arabische invloeden weggevaagd'.

Geld voor het kalifaat

Niet alleen door zijn schrikbewind kan IS zich vestigen, maar ook doordat het de organisatie financieel voor de wind gaat. IS neemt de belastingheffing over in het bezette gebied en krijgt de banken en oliereserves in zijn greep. Afpersing en het afpakken van bezittingen zijn een andere bron van inkomsten. Daarnaast worden geregeld mensen ontvoerd en in ruil voor losgeld weer vrijgelaten.

Ook wordt, heel modern, gedaan aan fondsenwerving via onder meer internet. Saoedi-Arabië en verschillende Golfstaten steunen de terreurbeweging financieel, vaak onder het mom van hulpverlening voor slachtoffers.

Onstuitbare opmars

Dat het er de schijn van heeft dat IS bezig is aan een ontstuitbare opmars, komt ook door gebeurtenissen buiten Syrië en Irak. Strijders die opereren onder de vlag van de beweging krijgen vanaf eind 2014 kleine gebieden in het Noord-Afrikaanse Libië in handen. Er verschijnt een filmpje van de onthoofding van 21 koptische christenen, Egyptenaren die in Libië werkten.

Niet veel later geeft ook de terreurgroep Boko Haram aan dat ze zich verwant voelt met IS, waardoor de beweging ook in onder meer Nigeria en Tsjaad vertegenwoordigd is. Terroristen in Oezbekistan doen hetzelfde.

Verzet

Maar ook het verzet tegen IS is, niet lang na het uitroepen van het kalifaat op gang gekomen. Vrijwilligers melden zich in Syrië en Irak om tegen de terreurorganisatie te strijden. Onder hen is ook de Nederlander Richard Jansen. "Ik doe wat ik moet doen", zegt hij:

Tegelijkertijd wordt, onder leiding van de Verenigde Staten, een coalitie van landen gesmeed die het met bombardementen opnemen tegen de terreurbeweging.

Ook Nederland doet mee aan de strijd vanuit de lucht. Met F-16's worden vanaf oktober 2014 IS-stellingen in Irak gebombardeerd. Vanaf februari 2016 worden ook doelen in Syrië onder vuur genomen. RTL Nieuws neemt een kijkje op de basis in Jordanië waar de jachtvliegtuigen waren gestationeerd:

Mede dankzij die aanhoudende bombardementen lijkt het hoogtepunt van IS met zijn eigen kalifaat niet eens heel lang te duren. In de eerste helft van 2015 lijdt de terreurbeweging 'significante verliezen' en slinkt het grondgebied met 10 procent, blijkt uit een Brits rapport.

Bevrijd

Later dat jaar komen mondjesmaat berichten vanuit de gebieden waaruit IS is verdreven. Correspondent Olaf Koens bezoekt een paar dorpjes in de buurt van Mosul en spreekt er met ooggetuigen die wonen in een streek die is bevrijd door Koerdische troepen.

April 2016 brengt Koens een bezoek aan Palmyra, de stad die volgens hem 'mooier was dan Rome'. Na bijna een jaar lijkt IS er verdreven:

Maar eind 2016 komt Palmyra weer in handen van IS en dan gebeurt wat iedereen al vreesde: de verwoesting van eeuwenoude gebouwen, begonnen toen de terreurbeweging de stad voor het eerst bezette, wordt doorgezet. 

Oorlogsmisdaad

Eerder verwoestte IS in Palmyra onder meer de Tempel van Baal-Shamin, gebouwd in de eerste eeuw na Christus. Omdat de terreurbeweging de pre-islamitische cultuur beschouwt als heidens, wordt stelselmatig cultureel erfgoed vernield in Syrië en Irak. De VN-organisatie UNESCO noemt dat een oorlogsmisdaad.

In 2017 krijgt de strijd tegen IS vaart. Begin 2018 komt het bericht dat twee Britten zijn opgepakt die te zien waren als beul in de executievideo's die de terreurbeweging een tijdlang online zette. Daarin werden mensen onthoofd. De twee worden opgepakt in Syrië. Ze zouden tientallen mensen hebben mishandeld, gemarteld en vermoord:

Voorjaar 2019 lijkt het zover. De door de VS gesteunde Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) zijn op zoek naar het laatste broeinest van de terreurgroep. Een paar strijders zouden zich daar nog ophouden, er zijn geen tekenen van verdere strijd.

Met het innemen van het laatste stukje grondgebied bij de plaats Baghouz lijkt definitief een eind gekomen aan het zelfuitgeroepen 'kalifaat' van de terreurbeweging. De Amerikaanse president Trump roept al een tijdje dat IS is verslagen, steeds meer leden van de coalitie tegen IS opperden dat de strijd vrijwel gestreden was.

Oorlog met andere middelen

IS mag nu inderdaad zijn grondgebied zijn kwijtgeraakt, dat betekent nog niet dat de organisatie geen bedreiging meer vormt.

Niemand weet hoeveel aanhangers van IS de strijd hebben overleefd, zei Olaf Koens onlangs. Het moeten er duizenden zijn. "Velen hebben hun baard afgeschoren." En ze zullen hun oorlog voortzetten, al is het misschien met andere middelen. "Je ziet het nu in Irak, waar IS al eerder volledig verslagen werd. Daar worden de tactieken gebruikt die al-Qaeda jaren daarvoor ook gebruikte: aanslagen plegen. Het is en blijft een terreurbeweging zonder grondgebied."