Nucleaire ramp Zaporizja 'ternauwernood voorkomen', deskundigen bezorgd
Verontrustende woorden van de Oekraïense president Volodimir Zelenski. Volgens hem is een nucleaire ramp met de bezette kerncentrale van Zaporizja gisteren 'ternauwernood voorkomen'. Wordt de situatie wat overdreven, of is de wereld door het oog van de naald gekropen? "Heel gerust ben ik er niet op", zegt defensie-expert Patrick Bolder van het The Hague Centre for Strategic Studies.
De kerncentrale van Zaporizja - de grootste van Europa - wordt al sinds maart door de Russen bezet. Volgens het Russische defensieministerie wordt het complex vaak onder vuur genomen door Oekraïense milities of het Oekraïense leger. Oekraïne op zijn beurt verwijt de Russen beschietingen.
Volgens Oekraïne zou Moskou de kerncentrale willen innemen door die aan te sluiten op zijn eigen stroomnet. Gisteren waren er ineens problemen met de stroomtoevoer naar de centrale 'met bijna catastrofale gevolgen', beweert Zelenski. "Als de dieselgeneratoren niet waren ingeschakeld en het personeel niet had gereageerd, dan hadden we nu al te maken gehad met de gevolgen van een kernramp."
Ongeluk zit in een klein hoekje
Het is duidelijk dat de situatie zorgwekkend is, zegt correspondent Jeroen Akkermans, op dit moment voor RTL Nieuws in Zaporizja aanwezig. "Als je met burgers in de atoomkelders spreekt, blijkt wel dat zij zich extreem veel zorgen maken. Ook jodiumtabletten, die beschermen tegen straling, zijn lastig te krijgen. Mensen hier maken zich zorgen. De reactoren zijn bestand tegen inslagen van buitenaf, maar een ongeluk zit in een klein hoekje en kan verstrekkende gevolgen hebben."
Dat zegt ook defensie-expert Bolder van het HCSS. "Op korte termijn is dit het grootste gevaar voor Oekraïne en misschien ook wel voor Europa. Als er iets gebeurt, kunnen de gevolgen groot zijn."
Er zijn een heleboel factoren rond de kerncentrale die de situatie risicovol maken, zegt Bolder. Hoewel het idee misschien niet erg aantrekkelijk is, hoeft een bom recht bovenop de centrale niet eens te leiden tot een catastrofale ramp. De risicovolle kern is zo goed ingepakt dat-ie wel tegen een stootje kan. Het gevaar zit hem vooral in andere factoren, zoals de beschikbaarheid van koelwater, dat ervoor zorgt dat de centrale niet oververhit raakt. Of het opgeslagen kernafval rond de centrale.
Behalve de veiligheid staat voor Oekraïne 20 procent van de stroomvoorziening op het spel. "Voor de Russische bezetter is dat alleen maar reden om de druk verder op te voeren", zegt Akkermans. "Zoals gisteren gebeurde toen de centrale even helemaal afhankelijk werd van de noodstroomvoorziening. Dat is niet eerder gebeurd en potentieel zeer gevaarlijk. Het is spelen met vuur."
Nucleaire chantage
Een ramp kan per ongeluk ontstaan, maar ook opzettelijk, merkt Bolder nog op. "Bijvoorbeeld om dan vervolgens de ander de schuld te kunnen geven. Oorlog is óók een gevecht van woorden."
Zelenski gebruikt grote woorden in zijn dagelijkse videoboodschap. "De grote vraag is in hoeverre het propaganda is en in hoeverre waarheid", zegt Bolder. "Misschien allebei wel. Feit is dat Rusland in de gunstige positie zit dat het de kerncentrale in handen heeft. Zij kunnen daardoor het gebied controleren, hen aanvallen zou te risicovol zijn. Er is sprake van nucleaire chantage."
Oekraïne wil dat medewerkers van internationaal atoomagentschap snel toegang krijgen tot de kerncentrale 'voordat er geen weg terug meer is'. Internationale organisaties dringen erop aan de kerncentrale vrij te maken van militairen om het gevaar van een ramp te verkleinen.
Correspondent Jeroen Akkermans bezocht deze week een bunker bij Zaporizja: