Troepenopbouw Rusland en Belarus: 'Loekasjenko steeds verder oorlog ingetrokken'

"Het is absoluut een escalatie", zegt de Belarussische journalist Hanna Liubakova. Momenteel woont ze in ballingschap in het buitenland, omdat het voor haar niet veilig is in Belarus. "Loekasjenko biedt al grond aan om raketten af te vuren, Rusland gebruikt de Belarussische infrastructuur en er worden ook tanks geleverd. Deze nieuwe ontwikkeling is een teken dat Loekasjenko meer en meer deze oorlog ingetrokken wordt."

Aandacht afleiden

Wat de gezamenlijke troepenopbouw precies inhoudt, blijft onduidelijk. Loekasjenko heeft aangekondigd dat er duizenden Russische militairen naar Belarus komen. Of dat betekent dat er een nieuw front aan de noordkant van Oekraïne ontstaat? "Daar heeft Rusland in principe geen middelen voor", zegt Liubakova. "Maar het is wel een dreiging. En ik denk wel dat Oekraïners meer raketten en drones vanuit Belarus kunnen verwachten. Het kan ook zijn dat Rusland hiermee de aandacht wil afleiden van het front in het zuiden en zuidoosten."

Het lijkt Liubakova onwaarschijnlijk dat Loekasjenko Belarussische militairen naar Oekraïne gaat sturen. "We hebben bijna geen mensen, en degenen die er zijn, hebben absoluut geen motivatie om te vechten voor Poetin."

Ook defensiespecialist Patrick Bolder denkt dat Loekasjenko zich niet op die manier zal mengen in de oorlog. "Hij is meer een bevoorrader dan dat hij zelf zal vechten. Poetin krijgt zo weer meer middelen en munitie, maar dat zal hooguit de oorlog verlengen. Ik denk niet dat het echt verandering brengt."

"Het is dankzij Poetin dat Loekasjenko nog steeds in het zadel zit, omdat het Russische leger hem heeft geholpen toen er protest tegen hem was. Dus hij is schatplichtig aan Poetin", legt Bolder uit.

Maar het overgrote deel van de Belarussen is tegen de oorlog in Oekraïne en elke vorm van medewerking zal leiden tot verzet onder de bevolking. "Loekasjenko zit eigenlijk in een moeilijk parket. Als hij Poetin weigert, dan is zijn eigen positie wankel. Escaleert hij de oorlog, dan komt er mogelijk een opstand in Belarus."

Hoewel protest in het dictatoriale Belarus bijna onmogelijk is, beaamt Liubakova dat deelname aan de oorlog tot interne instabiliteit kan leiden. "Protest is bijna onmogelijk, maar mensen doen wel andere dingen. Ze vernietigen bijvoorbeeld essentiële treinrails, verspreiden informatie, doen melding van raketlanceringen. En als er echt Belarussische troepen naar Oekraïne gaan, sluit ik niet uit dat mensen ook weer de straat op gaan. Ondanks alle repressie is het vuur hier nog niet gedoofd."

Sancties tegen Loekasjenko

Vandaag houden de leiders van de G7-landen een ingelaste videobijeenkomst om over de recente Russische aanvallen op Oekraïense steden te praten. Liubakova vindt dat de G7 ook Loekasjenko harder zouden moeten aanpakken. "Loekasjenko is een oorlogsmisdadiger en moet gestraft worden. Als hij geen Russische troepen op zijn grondgebied had toegestaan, waren de misdaden in Boetsja en Irpin niet zo grootschalig geweest." 

Het Westen heeft al meerdere sancties tegen Loekasjenko ingesteld, vooral vanwege de dictatoriale manier waarop hij de macht in Belarus naar zich toe trekt. Volgens Liubakova zijn de huidige sancties niet genoeg. "Er zijn nog te veel manieren om die sancties te omzeilen en de mensen rondom Loekasjenko gaan nog te vaak vrijuit. Als het Westen nu werkt aan het opzetten van een tribunaal, dan kan dat hopelijk mensen afschrikken om hem te blijven steunen."

Belarus medeverantwoordelijk?

Maar kan Loekasjensko verantwoordelijk gehouden voor de oorlogsmisdaden in Oekraïne? Die vraag is niet zo makkelijk te beantwoorden. "Er zijn hier twee rechtsgebieden van belang", zegt hoogleraar militair recht aan de UvA en de Nederlandse Defensieacademie Marten Zwanenburg. Zo is er het zogenaamde jus ad bellum, waarvan de kern is dat landen geen geweld mogen gebruiken tegen andere landen.

"Daar zijn drie uitzonderingen op: zelfverdediging, een autorisatie door de Veiligheidsraad, of als er instemming is van het land op het grondgebied waar geweld gebruikt wordt. Als Belarus Russische troepen toelaat, dan kun je zeggen dat het Rusland steunt in het opzettelijk schenden van dat jus ad bellum en daarmee is Belarus ook aansprakelijk."

Daarnaast is er ook nog het oorlogsrecht ofwel jus in bello, waarin staat wat de regels zijn als er eenmaal gevochten wordt. De belangrijkste verdragen van het oorlogsrecht zijn de zogenaamde Geneefse Conventies, waar alle landen ter wereld partij bij zijn. Maar omdat Belarussische militairen niet officieel meevechten, zijn die niet direct van toepassing.

Dat betekent niet dat het oorlogsrecht niet relevant is, legt Zwanenburg uit. "De landen moeten de verdragen respecteren en dóén respecteren. En dat laatste kan je ook zo interpreteren dat je de verplichting hebt om maatregelen te nemen die ervoor zorgen dat andere landen het oorlogsrecht niet schenden." Belarus doet het omgekeerde en zou ook daarmee het internationaal recht schenden.

Bestraffen is lastig

Hoewel de regels duidelijk zijn, is het in de praktijk toch erg lastig om oorlogsmisdaden te bestraffen, onder andere omdat daarvoor voldoende bewijsmateriaal moet zijn en omdat daders vaak niet kunnen worden opgepakt. "Het is ook weer niet onmogelijk", zegt Zwanenburg. "Oekraïne is al bezig met het berechten van mensen. Maar ik schat de kansen laag in dat Poetin en Loekasjenko gearresteerd worden en voor een tribunaal komen, omdat zij de mogelijkheid hebben uit handen van dat internationaal recht te blijven."