Poetins Belarussische handlanger in spagaat: 'Ziet eigen land opgeslokt worden'

Volgens de Amerikaanse inlichtingendiensten en NAVO-functionarissen wordt het steeds 'waarschijnlijker' dat militairen uit Belarus binnenkort meevechten met de Russen in Oekraïne.

Belarus speelt als buurland van zowel Rusland als Oekraïne een interessante rol in de oorlog. Al voor de invasie verzamelden zich enkele tienduizenden Russische militairen in het grensgebied van Belarus, op nog geen drie uur rijden van de Oekraïense hoofdstad Kiev.

Springplank voor Poetin

Een gezamenlijke oefening werd het genoemd, maar deze Russen keerden nooit huiswaarts. In plaats daarvan vielen zij op vrijdag 25 februari Oekraïne binnen vanuit het noorden. Op weg naar Kiev voor een van de belangrijkste doelen van Rusland voor deze oorlog: het omverwerpen van de pro-westerse regering van Volodimir Zelenski.

Om te begrijpen waarom Rusland buurland Belarus als springplank kan gebruiken voor zijn aanvalsoorlog moeten we terug naar augustus 2020. Toen gingen tienduizenden Belarussen na de zeer omstreden verkiezingszege van Loekasjenko de straat op uit protest. Loekasjenko, die sinds juli 1994 (!) aan de macht is en daarom ook wel de laatste dictator van Europa wordt genoemd, sloeg die volksopstand met harde hand neer, en kreeg daarbij steun van Poetin.

Uniestaat

Die steun gaf Poetin wel met een duidelijke reden. Hij fantaseert namelijk over uniestaat van voormalige Sovjet-staten – met hemzelf als absolute leider aan het hoofd. "Poetin heeft een imperiaal beeld in zijn hoofd van een unie tussen Rusland, Belarus en Oekraïne", zegt Rusland-correspondent Eva Hartog. "Met Belarus is dat al voor een groot deel gelukt. Van een onafhankelijk Belarussisch beleid lijkt nu geen sprake te zijn."

De laatste jaren ontmoetten de twee leiders elkaar geregeld. Dat gebeurde voor het laatst op vrijdag 11 maart in Moskou, terwijl de Russische invasie in Oekraïne volop bezig was. "Hij en ik hebben elkaar niet alleen als staatshoofden ontmoet, maar ook als vrienden", zei Loekasjenko nadien over dat gesprek. Om vervolgens de geruchten over Poetins mentale problemen te ontkrachten: "Poetin is absoluut fit, hij is fitter dan ooit. Dit is een volledig verstandig, gezond persoon. Fysiek en mentaal – hij is een atleet."

Een gezonde vriendschap is het bepaald niet. Hartog: "Poetin wil Loekasjenko compleet domineren en Belarus gebruiken voor zijn eigen agenda. Dat lijkt ook te lukken: de afgelopen maanden hebben we gezien dat Rusland Belarus heeft gebruikt om Oekraïne te omsingelen."

Onder druk

Nu is dus de vraag of Loekasjenko daadwerkelijk zijn eigen militairen naar het front in Oekraïne stuurt. "Als Poetins situatie in Oekraïne wanhopig wordt omdat hij is vastgelopen, is het goed mogelijk dat hij Belarus onder druk zet om troepen te leveren" zegt Michael Kemper, hoogleraar Oost-Europese studies aan de Universiteit van Amsterdam. "Tegelijkertijd is de vraag of die soldaten dan wel goed gemotiveerd zijn om te vechten."

Dat laatste komt doordat Belarus, na ruim 70 jaar deel te hebben uitgemaakt van de Sovjet-Unie, in 1991 een onafhankelijk land werd. Kemper: "Belarus wil die onafhankelijkheid behouden en wil liever geen Russische inmenging. Ook de Belarussische soldaten willen geen onderdeel worden van Rusland."

Spagaat

Zo zit Loekasjenko in een lastige spagaat. Hij is voor zijn eigen positie zeer afhankelijk van Poetin geraakt. Kemper: "Loekasjenko ziet zijn eigen land opgeslokt worden door Rusland. Maar als Poetin onderuitgaat, wankelt ook de stoel van Loekasjenko."

Tegelijkertijd krijgt Loekasjenko te maken met grote consequenties, mocht Belarus gaan meevechten. "Voor Belarus zou dat, net als voor Rusland, nieuwe sancties betekenen en een compleet economisch isolement", zegt correspondent Hartog. "Dat zou in eigen land weer economische problemen opleveren en het land destabiliseren. Maar uiteindelijk wordt de vraag of Belarus direct betrokken raakt bij de oorlog niet in Minsk genomen, maar in Moskou."