Iran nadert 'day zero', mogelijk zitten miljoenen mensen binnenkort zonder water

"Dit is geen crisis meer, dat punt zijn we al lang voorbij. Iran is failliet als het gaat om water", zegt de Iraanse milieuwetenschapper Kaveh Madani, die momenteel in Canada werkt als directeur van het Instituut voor Water, Milieu en Gezondheid van de Verenigde Naties (UNU-INWEH). "In een crisis is er nog hoop dat de ergste effecten te voorkomen zijn, maar dit systeem is zo kapot dat sommige schade onomkeerbaar is."

Laagste niveau in decennia

Het is zeker voor een vijfde jaar op rij dat de situatie in Iran nijpend is. Het land gebruikt simpelweg meer water dan het eigenlijk beschikbaar heeft.

Reservoirs die normaal gesproken Teheran van drinkwater voorzien, staan op het laagste niveau in decennia. In grote delen van de stad is de waterdruk fors verlaagd of wordt de watertoevoer voor tientallen uren per keer afgesloten. Inwoners op hogere verdiepingen van flats zitten vanwege die verlaagde waterdruk soms volledig zonder water.

Klimaatverandering, mismanagement en veel watergebruik

"Voorheen raakte de droogte vooral boeren, of mensen in buitengebieden", zegt Madani. "Het is voor het eerst dat deze watertekorten ook serieus gevoeld worden door mensen in de hoofdstad." En dat maakt dat er nu ook meer aandacht is voor de situatie. Teheran is een van de grootste steden ter wereld. Er wonen bijna 10 miljoen mensen, inclusief de voorsteden zelfs 17 miljoen.

Iran ligt in het Midden-Oosten en grote delen van het land hebben regelmatig te maken met droogte. "Klimaatverandering heeft dit verergerd, vervolgens ging de waterconsumptie omhoog en mismanagement heeft de huidige situatie aangejaagd."

Enerzijds is de situatie in Iran te vergelijken met andere extreme omstandigheden, meent Madani. "Kijk naar de overstromingen in Europa, of de bosbranden in de VS. Wetenschappers waarschuwen hiervoor, maar overheden hebben beperkte tijd en middelen om iets te doen. Ze blijven hopen dat het ergste scenario zich niet voordoet in hun termijn en schuiven het voor zich uit."

Regelmatig zijn er protesten geweest vanwege de watertekorten, maar in Iran wordt kritiek op de overheid al snel de kop ingedrukt. Jaren geleden keerde Madani terug naar Iran om bij het Milieuagentschap te werken en zo te proberen het probleem aan te pakken. Maar hij werd als vijand van de staat gezien, meermaals gearresteerd en uiteindelijk vluchtte hij om nooit meer terug te komen.

"Als er extreme weersomstandigheden zijn in California, Duitsland of Nederland, dan is er een sterke economie om deze klap op te vangen", vervolgt Madani zijn verhaal. "Maar dat is in Iran niet het geval." Om water- en stroomverbruik te beperken, riep de regering afgelopen week een extra vrije dag uit in Teheran, in de hoop dat mensen de stad verlaten, wat de druk op de watervoorziening tijdelijk zou kunnen verlichten. "Maar structureel je stad stilleggen, is natuurlijk ook heel slecht voor de economie."

Eerder kwamen steden als Kaapstad en Mexico-Stad dicht bij 'day zero', het moment waarop er geen water meer uit de kraan komt. Maar zij wisten dat uiteindelijk te voorkomen via drastische besparingen.

"Droogte kun je niet wegtoveren, maar je kunt wel de regen die er valt beter opslaan, zodat het beschikbaar blijft", zegt Marthe Wens. Ze is universitair docent aan het Instituut voor Milieuvraagstukken aan de VU Amsterdam. "Daarnaast kun je natuurlijk watergebruik verminderen."

Gemiddeld 3.638 liter water per persoon per dag

Iran staat in de top 10 wereldwijd qua waterverbruik per persoon: gemiddeld 3.638 liter per dag. Dat is natuurlijk niet alleen om te douchen, te drinken en te wassen, maar ook het waterverbruik van de landbouw en industrie is hierbij opgeteld. Ter vergelijking: in Nederland is dat gemiddeld 1.435 liter.

Naast het structureel overpompen van grondwater is ook de landbouwsector een boosdoener: die gebruikt tot 90 procent van het beschikbare water, terwijl de irrigatie-efficiëntie zeer laag ligt. "In veel traditionele, verouderde systemen om te irrigeren, gaat er veel water verloren", zegt Wens. "Zeker als water op het land gesproeid wordt. Bij hoge temperaturen verdampt dat meteen."

Ook de bouw van dammen zonder milieubeoordeling heeft geleid tot versnelde verdamping en een verstoring van natuurlijke waterstromen. In de afgelopen vijftien jaar is het aantal dammen in Iran verdubbeld. Veel van deze constructies blijken achteraf juist bij te dragen aan waterverlies.

De problemen beperken zich niet tot Teheran: in bijna alle provincies heerst inmiddels ernstige waterstress. In zeker vijftig steden zijn de waterkranen recent voor 48 uur dichtgedraaid. Tegelijkertijd kampt Iran ook met stroomuitval door de enorme druk op het elektriciteitsnet, veroorzaakt door massaal gebruik van airco's bij temperaturen die oplopen tot boven de 50 graden.

Raakt altijd de armsten

Ook als een 'day zero' voorkomen wordt, moeten we de gevolgen van dit soort tekorten niet onderschatten., zegt Wens. "Altijd zijn het eerst arme mensen die zonder water komen te zitten, terwijl bij de rijken de zwembaden en golfbanen er nog goed bij liggen." Madani ziet dit ook gebeuren in Iran: "De rijke mensen vinden wel een manier om aan water te komen. Zij hebben bijvoorbeeld een eigen watertank."

Op lange termijn kan het heel schadelijk zijn voor de gezondheid van mensen, ook als je water 'slechts' een paar dagen wordt afgesloten, maar dat wel regelmatig gebeurt. "Vergelijk het met honger", zegt Wens. "Als je een paar dagen niet eet, schaadt dat je niet. Maar als dat vaker voorkomt, kun je minder snel groeien en gaat je hele ontwikkeling achterlopen. Dus als mensen structureel minder water drinken, minder wassen en daardoor slechte hygiëne hebben, dan is er meer kans op ziektes, infecties en uitdroging."

De klok tikt

Tot nu toe lijken de Iraanse autoriteiten vooral in te zetten op korte termijnmaatregelen, zoals het verminderen van het verbruik. Ook wordt er onderhandeld over mogelijke import van water uit buurlanden als Afghanistan, maar ook daar heerst droogte. Als er niets verandert, is het slechts een kwestie van weken voordat 'day zero' aanbreekt. Veel hoop is er gevestigd op de herfst, als het weer gaat regenen.

"Het is verdrietig voor mij als wetenschapper uit Iran, uit Teheran, om dit te zien.", zegt Madani. "Ik wil niet dat mijn voorspellingen uitkomen. Maar dit is een les voor iedereen. Als je jong bent en je bent ziek, kun je met het advies van je dokter je koers veranderen. Maar als je oud bent, en al je organen zijn aan het falen, dan kunnen de doktoren niets anders meer voor je doen dan wachten op je dood."

Bekijk ook deze video uit 2022: Genadeloze droogte zorgt voor giraffenkerkhof in Kenia: