Ruk naar rechts: 'Tsjechische Donald Trump' ligt op koers om premier te worden
Tsjechië stemt dit weekend over een nieuw parlement. Rechtse partijen doen het goed in de peilingen, en daarmee lijkt er een nieuwe premier te komen. De koploper is kritisch op steun aan Oekraïne, wil een strenger migratiebeleid en minder focus op klimaat.
De partij ANO lijkt de verkiezingen te gaan winnen, geleid door de 71-jarige Andrej Babiš. Hij was van 2017 tot 2021 ook al premier, en wordt de 'Tsjechische Donald Trump' genoemd. Babiš lijkt die typering te omarmen, en liet zelfs rode petjes maken, met daarop de tekst 'sterk Tsjechië'.
De vergelijking gaat verder: Babiš is een rijke zakenman en hij ging pas op latere leeftijd de politiek in. Hij richtte zijn anti-establishmentpartij in 2012 op. Critici zeggen dat Babiš tijdens zijn premierschap EU-subsidies gebruikte om zijn eigen agrarische bedrijf te helpen.
Maar de waarschijnlijke nieuwe premier is het niet altijd eens met Trump. Zo wil hij bijvoorbeeld niet voldoen aan de eis van Amerika om 5 procent van het bruto binnenlands product aan defensie uit te geven. "Als Trump zegt dat ik uit het raam moet springen, dan spring ik niet", zei Babiš deze zomer over de nieuwe NAVO-norm.
"ANO heeft in de loop der tijd ideologische verschuivingen ondergaan, waardoor het moeilijk is om de partij als rechts of links te bestempelen", schrijft de Amerikaanse denktank Atlantic Council. "Momenteel sluit de partij zich aan bij de extreemrechtse, eurosceptische en nationalistische fractie Patriotten voor Europa in het Europees Parlement." In die fractie zit ook de Hongaarse regeringspartij, van de eurosceptische premier Viktor Orbán.
Onvrede over huidige regering
Volgens de laatste peilingen staat ANO duidelijk aan kop, met zo'n 30 procent van de stemmen. De centrumrechtse partij van de huidige premier Petr Fiala staat in de peilingen op een tweede plaats, met ongeveer 20 procent van de stemmen.
De zittende regering krijgt veel kritiek te verduren. De afgelopen jaren werd er flink bezuinigd en gingen belastingen omhoog. Slechts 23 procent van de Tsjechische bevolking heeft nu nog vertrouwen in de huidige regering, blijkt uit peilingen. Eurosceptische politieke partijen zoals ANO winnen juist aan populariteit.
Tsjechië heeft een premier en een president. De huidige president, Petr Pavel, blijft nog tot 2028 aan de macht en staat op sommige vlakken lijnrecht tegenover Babiš. De voormalige generaal Pavel is namelijk heel pro-Europees en pro-Oekraïens.
Steun voor Oekraïne
Premier Fiala gaf de afgelopen jaren veel steun aan Oekraïne en staat te boek als iemand die graag samenwerkt met de EU en de NAVO. Tsjechië vangt de meeste Oekraïense vluchtelingen op per hoofd van de bevolking: van elke duizend inwoners van Tsjechië zijn er 35 uit Oekraïne gevlucht.
"Enerzijds heeft dit het publieke bewustzijn van de oorlog versterkt", schrijft de Poolse denktank OSW. "Anderzijds heeft het de spanningen verergerd, bijvoorbeeld op de huizenmarkt."
"Een regering die door ANO wordt geleid zou waarschijnlijk de steun aan Oekraïne terugschroeven en een meer confronterende houding aannemen ten opzichte van het gangbare beleid in Brussel", schrijft de denktank verder.
Andrej Babiš heeft zich al uitgesproken tegen een toekomstig EU-lidmaatschap van Oekraïne, en zit daarmee op één lijn met de Hongaarse premier Viktor Orbán en de Slowaakse premier Robert Fico. De mogelijke nieuwe premier noemde de Russische invasie in Oekraïne een fout, maar ziet Rusland niet als een grote dreiging voor Europa.
Coalitie nodig
Aangezien ANO in de peilingen op 30 procent staat, zal de partij hoogstwaarschijnlijk een coalitie moeten vormen om te regeren. Babiš wil niet in zee met partijen die momenteel in de regering zitten, en daarmee ligt het voor de hand dat hij zal samenwerken met zeer eurosceptische en anti-Oekraïense partijen.
De oorlog in Oekraïne gaat nog altijd in volle hevigheid door. Maandag was er nog één van de zwaarste Russische aanvallen tot nu toe:
