Van 'Russia goodbye' tot inmenging van Wilders: songfestival altijd al politiek geweest
Het Eurovisiesongfestival gaat om muziek en niet om politiek. Dat is wat de organisatoren elk jaar weer duidelijk proberen te maken. Maar na gisteren valt dat nog maar moeilijk vol te houden. Het songfestival is misschien wel het meest politieke competitie van Europa. Uit de geschiedenis van terugtrekkingen en puntentellingen lijkt het altijd al zo te zijn geweest. Wij zetten het op een rij.
Gisteren werd bekend dat Israël volgend jaar mee mag doen aan het Eurovisiesongfestival. In ieder geval Nederland, Spanje, Ierland en Slovenië besloten zich daarop terug te trekken.
Een aantal landen sluit zich niet bij de boycot aan omdat ze vinden dat politiek niet thuishoort op het podium, maar politiek is op het festival nooit ver weg.
"De basis is zelfs politiek", zegt Lonneke Haveman, songfestivalverslaggever van RTL Nieuws. "Het is ontstaan om de vrede in Europa te bewaren, om overheden en culturen te verbinden. In principe doet het dat nog steeds. Waar het festival ook gehouden wordt, vaak komen mensen uit allerlei landen erheen om feest te vieren."
"Maar het songfestival legt ook heel veel bloot. Je ziet heel duidelijk welke landen het met elkaar kunnen vinden en welke niet", zegt Haveman. Voor wie meer wil weten over de Europese geopolitiek, kan een avondje songfestival dan ook erg handig zijn. En dan met name de puntentelling.
Volle mep voor Israël
Dat de verhoudingen tussen Oekraïne en Rusland slecht zijn, is al jaren te zien. En ook hoe Europa zich daartoe verhoudt. Oekraïne won het songfestival in 2022. "Ze hadden best een aardig nummer, maar zeker niet het beste. Ze hebben toen gewonnen en de sympathie van Europa gekregen vanwege de oorlog", zegt Haveman.
"Armenië en Azerbeidzjan zijn nog zo'n voorbeeld. Die landen liggen met elkaar overhoop en dus geven zij elkaar nooit punten, hoe goed het lied ook mag zijn. Toen Azerbeidzjan in 2011 het festival won en het daarom het jaar erop mocht organiseren, meldde Armenië zich zelfs af."
"En uiteraard kunnen we niet om Israël heen. Wat daarbij het meeste opvalt is het aantal punten dat de laatste jaren naar Israël gaat, vooral uit West-Europa. Neem Nederland. In het verleden gaven we bijna nooit punten aan Israël en de laatste twee jaar opeens de volle mep", zegt Haveman.
"Israël stuurde goede liedjes, maar er speelt ongetwijfeld een grote politieke factor mee. Mensen die pro-Israël zijn, hebben de laatste twee jaar massaal op dat land gestemd. Maar ben je anti-Israël dan kun je nergens met je stem terecht. Bovendien doet Gaza niet mee."
Stemadvies Wilders en Van der Plas
"Er is zelfs door Nederlandse politici zoals Geert Wilders en Caroline van der Plas opgeroepen op Israël te stemmen. Daarbij lanceerde Israël een door de overheid gefinancierde campagne in Europese landen waarin het opriep om het land te steunen. Het leek te werken. De West-Europese kijker ging massaal voor Israël, ook de Nederlandse."
Israël eindigde op plek 2, achter Oostenrijk. Wilders was blij:
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Er zijn nog meer duidelijke patronen te ontdekken. Zo zal je als kijker merken dat Griekenland en Cyprus dikke maatjes zijn en elkaar constant de volle 12 punten geven. Ook de Balkanlanden gunnen elkaar veel. En die patronen bestaan ook in West-Europa. Binnen Scandinavië bijvoorbeeld en ook Nederland en België wisselen onderling veel punten uit.
"Dat is overigens niet 100 procent politiek", zegt Haveman. "Landen die dicht bij elkaar liggen hebben vaak dezelfde cultuur en dezelfde muzieksmaak. Dan vind je elkaars inzending ook gewoon leuk. Een Serviër snapt de inzending van Kroatië of Noord-Macedonië beter dan wij. Net zoals Zweden en Noren veel overlap hebben qua muziekstijl."
Buurlanden belangrijk voor Nederland
"Die combinatie van herkenning en politiek zorgt ervoor dat Nederland de meeste punten uitwisselt met landen als België, Frankrijk, Duitsland, Denemarken en Zweden. Wat je wel vaak ziet is dat Nederland en België elkaar elk jaar minimaal een aantal punten gunnen, hoe slecht de act van het andere land ook is."
Aan de puntentelling is ook af te lezen met welke landen Nederland een minder warme band heeft. "Nederland geeft maar weinig punten aan landen op de Balkan. En andersom geven ze ook weinig aan ons", zegt Haveman. "Al heeft dat dus ook met muzieksmaak te maken."
Op de kaart hieronder zie je per (oud-)eurovisiedeelnemer, uitgezonderd Australië, aan welk land ze in de geschiedenis de meeste punten gaven en van wie ze de meeste punten kregen:
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Tot slot: het is niet alleen de puntentelling die vaak politiek is. De liedjes zelf zijn dat soms ook. "Een van de meest bekende voorbeelden is de inzending van Oekraïne in 2007", zegt Haveman. "Zanger Verka Serduchka trad toen op met het nummer 'Dancing Lasha Tumbai'. Maar tijdens het optreden leek 'Lasha Tumbai' wel heel erg op 'Russia goodbye'.
"Een ander nummer van Oekraïne waar je een politieke boodschap in kunt zien, is die van 2016. Zangeres Jamala zong het nummer '1944'. Dat lied ging over de deportatie van mensen op de Krim, in de eerste helft van de twintigste eeuw. Normaal gesproken zijn dit soort nummers niet toegestaan vanwege de politieke boodschap. In dit geval werd het toegestaan omdat het een historisch persoonlijk verhaal zou zijn. Oekraïne won dat jaar."
Een lied dat niet werd toegestaan was dat van Georgië in 2009. Het land wilde uitgerekend in de Russische hoofdstad Moskou aantreden met het nummer 'We don't wanna put in'. "Omdat die laatste twee woorden samen de naam van de Russische president vormen, werd het niet geaccepteerd", zegt Haveman. Georgië was destijds verwikkeld in een oorlog met Rusland en trok zich uiteindelijk terug.
"En vorig jaar nog moest Israël meerdere keren de titel van het nummer aanpassen. Dat was in eerste instantie 'October Rain', een verwijzing naar de maand waarin Israël werd aangevallen door Hamas in 2023. Uiteindelijk werd het nummer 'Hurricane' genoemd", zegt Haveman. "En zo zie je maar dat het festival lang niet alleen over muziek gaat."
Doet Nederland dus echt niet mee?
"Nederland doet definitief niet mee aan de editie van volgend jaar", zegt Haveman. "Dat heeft de NPO gezegd. Er gaat ook geen andere omroep de plaats van AVROTROS innemen. Het zou natuurlijk wel kunnen dat een andere omroep binnen de NPO het songfestival vanaf 2027 gaat verzorgen."
"Er is namelijk wel een kans dat AVROTROS het niet meer gaat doen. De verhouding tussen de EBU en AVROTROS had al krassen opgelopen door de deelname van Joost Klein. Krijg die relatie nog maar eens goed. Als een andere omroep het overneemt, kan je misschien met een frisse start beginnen."
