Personeelstekort ziekenhuis leidt tot gevaarlijke situaties

Bijna 3000 verpleegkundigen, artsen en andere ziekenhuismedewerkers uit het hele land reageerden op een oproep van RTL Nieuws.

Meer dan 1100 verpleegkundigen geven aan dat ze elke dag collega's tekort komen. Volgens meer dan de helft (1654 respondenten) leidt de hoge werkdruk tot fouten. 

Ernstige problemen

De verpleegkundigen die de onderzoeksredactie sprak, noemen drie grote problemen die ontstaan door het personeelstekort: 

• Er worden veel fouten gemaakt met medicatie. 562 medewerkers vertellen dat zij een ernstige fout met medicijnen hebben meegemaakt. 

• Er wordt vaker personeel zonder de juiste diploma's ingezet. Meer dan 1000 van de ziekenhuismedewerkers geven expliciet aan dat zij werken met ongekwalificeerde collega's die handelingen uit moeten voeren die zij nog niet mogen of kunnen doen. 

• Sommigen (enkele tientallen) spreken in het onderzoek zelfs van het overlijden van een patiënt door te weinig handen aan het bed. Of de gevallen van overlijden daadwerkelijk door personeelstekort zijn veroorzaakt, heeft de onderzoeksredactie niet vast kunnen stellen.

Anoniem

De zorgmedewerkers vulden een uitgebreide vragenlijst in over de gevolgen die zij ervaren van het personeelstekort. De onderzoeksredactie sprak met tientallen van hen. 

Uit angst om hun baan kwijt te raken, vertellen ze allemaal anoniem hun verhaal. Hun echte naam en het ziekenhuis waar zij werken zijn bij RTL Nieuws bekend.

Medicatiefouten

Een verkeerde dosis medicijnen, of de verkeerde patiënt die ze ontvangt. Eén op de vijf verpleegkundigen die reageerden op de oproep heeft hiermee te maken gehad. En in sommige gevallen liep dat maar net goed af. Verpleegkundigen geven aan dat de enorme werkdruk en het gebrek aan collega's de belangrijkste oorzaak zijn voor deze fouten. 

Voor het toedienen van medicijnen geldt een vier-ogen-principe, wat betekent dat een collega altijd controleert wat er gebeurt. Maar in de gevallen van medicatiefouten die in het onderzoek terugkwamen, was in veel gevallen geen tweede collega beschikbaar. Dat kan gebeuren als het bijvoorbeeld om een nachtdienst gaat met slechts twee verpleegkundigen aan het werk, van wie er één druk was met een andere patiënt. Of omdat een reanimatie alle capaciteit van de afdeling opslokte. 

Hoe groot is het personeelstekort in de zorg? 

Op dit moment werken ongeveer 1,2 miljoen mensen in de zorg. Er komen elke maand tienduizenden nieuwe vacatures bij. Het tekort in de zorg zal stijgen naar 80.000 personen in 2022. 94 procent van de ziekenhuizen geeft aan moeilijk vacatures te kunnen vervullen. 

Het ziekteverzuim ligt op 5,3 procent dat is het hoogste van alle sectoren. Ook stromen er veel mensen uit, 111.000 vorig jaar. Op dit moment werken al 1 op de 7 mensen in de zorg. Dat moeten er 1 op de 4 worden in de toekomst (2040), zegt het ministerie. 

Bron: CBS, ministerie van VWS, UWV

Om het personeelstekort te ondervangen, wordt steeds vaker personeel zonder de juiste diploma's ingezet. Dat kunnen leerlingen zijn, maar ook verpleegkundigen zonder de juiste papieren voor die specialisatie.

Stoomcursus

In één ziekenhuis zijn leerling-anesthesiemedewerkers in hun eentje verantwoordelijk voor verdoving en narcoses, zonder toezicht. "Risicovol en niet verantwoord", zegt voormalig arts en senior-inspecteur Menso Westerouen van Meeteren, die drie specifieke situaties op verzoek van RTL Nieuws heeft bekeken. 

Een ander ziekenhuis had het plan om ondersteunend personeel een stoomcursus te geven, om zelfstandig taken in een operatiekamer te kunnen verrichten. Dat is normaal een functie waar een driejarige opleiding voor staat. De pilot werd afgeblazen vanwege grote weerstand onder de medewerkers.

Wat is ongekwalificeerd personeel? 

Het kan gaan om leerlingen die volwaardig worden ingezet op een afdeling. Of om afdelingen waar de verhouding tussen leerlingen en gediplomeerd verpleegkundigen uit balans is. Ook zien we dat op specialistische afdelingen, zoals een operatiekamer, medewerkers aan het werk zijn zonder benodigd specialistisch diploma.

Leerlingen en stagiairs mogen niet als volwaardig worden ingeroosterd. Vanwege de grote tekorten aan personeel gebeurt dat vaak toch. "Het is niet voor niets dat ze dat papiertje niet hebben", zegt Jan Klein, hoogleraar patiëntveiligheid aan de TU Delft.

Ervaring

"Ervaring is een sterk onderschat fenomeen in veiligheid. Want je moet ook bepaalde ervaring opdoen, wil je goed kunnen functioneren. Het is not done om mensen die daartoe nog niet gekwalificeerd zijn, in te zetten voor bepaalde zorgtaken", vervolgt Klein. 

Volgens Klein kan dat grote gevolgen hebben voor de patiëntveiligheid, met lichamelijk letsel of zelfs overlijden tot gevolg. "Een vliegtuig gaat niet vertrekken als er geen gekwalificeerd personeel aanwezig is. En zo simpel moeten we dat in de zorg ook zien."

Overlijden door personeelstekort

Tientallen verpleegkundigen vertellen dat zij denken dat een overlijden is bespoedigd of veroorzaakt door een tekort aan verpleegkundigen. De onderzoeksredactie van RTL Nieuws heeft zoveel mogelijk verpleegkundigen hier uitgebreid over gesproken.

Ze delen hun ervaringen, maar durfden dit alleen anoniem te doen. Omdat zij bang waren konden zij geen meldingen, rapporten of verhalen van andere collega's met ons delen. Daarom is het voor ons niet mogelijk om deze verhalen te verifiëren.

Over het onderzoek

Dit verhaal is onderdeel van een groter onderzoek naar de gevolgen van het personeelstekort. Dat onderzoek werd uitgevoerd met een vragenlijst, waarin we vroegen naar de gevolgen van personeelstekort in de zorg. 

8431 zorgmedewerkers vulden de vragenlijst volledig in en gaven informatie over de gevolgen op de werkvloer en voor het personeel. 2925 daarvan werken in een ziekenhuis, 1816 zijn verpleegkundige, 26 arts, 31 manager of directeur. 1008 mensen geven aan een andere functie te hebben, vaak een specialisatie. RTL Nieuws sprak 75 medewerkers uitgebreid per telefoon.

RTL Nieuws blijft onderzoek doen naar de gevolgen van personeelstekort in de zorg. Werk jij in de zorg en merk jij ook de gevolgen van het personeelstekort? Mail ons via caroline.van.soelen@rtl.nl of onderzoek@rtl.nl.