Hoe zorg je dat mensen zich aan de regels blijven houden? 'Wordt nu echt lastig'

Het wordt steeds lastiger om ervoor te zorgen dat iedereen zich aan de coronamaatregelen blijft houden, denkt Rick van Baaren, hoogleraar Gedragsverandering & Maatschappij aan de Radboud Universiteit. De mens is namelijk een echt gewoontedier: we gaan het liefst zo snel mogelijk terug naar ons normale gedrag.

Van Baaren: "We hebben de afgelopen tijd ander gedrag vertoond, omdat we daartoe werden gedwongen. Die opgelegde regels zijn een externe prikkel. Ondertussen hebben we nog steeds de behoefte om normale dingen te doen, naar buiten te gaan. Zodra die externe prikkel wegvalt, willen we ook terug naar ons oude patroon."

Het is dus aan de overheid om te zorgen dat we die prikkel blijven voelen. Hoe doe je dat?

Vaste regels

Van Baaren: "Wat de overheid goed doet, is steeds hameren op een aantal vaste regels, die altijd  blijven gelden. Afstand houden, handen wassen, thuis blijven als je ziek bent. Iedereen kent die regels nu. Daarnaast moet de regering ervoor zorgen dat mensen het belang van de maatregelen blijven inzien."

Dat de maatregelen eerst steeds strenger werden, en nu langzaam weer versoepeld worden, helpt niet. Toch denkt Van Baaren niet dat onduidelijkheid het grootste probleem is. "Het gaat vooral om de houding van mensen. Tijdens een crisis moet iedereen zijn persoonlijke belang opzij zetten. Nu worden de maatregelen versoepeld en denken mensen misschien: het valt wel mee, dus ik kan weer voor mezelf kiezen."

In het begin kon de overheid nog inspelen op angst, of een gevoel van saamhorigheid. Maar dat werkt op een gegeven moment niet meer, zegt Van Baaren: "Je moet nu zorgen dat mensen het echt zelf willen. Dat doe je door hun gevoel van normen en waarden aan te spreken. Daarbij moet je ook benoemen dat het lastig is, dat mensen ongeduldig worden en zich zorgen maken, bijvoorbeeld over hun baan. Je moet mensen tegemoet komen in hun emotie."

Wat niet werkt, is hameren op de eigen verantwoordelijkheid van mensen, zegt de hoogleraar: "Mensen kunnen dat interpreteren als: ik mag het zelf bepalen. Dan gaan ze redenen bedenken waarom zij zich niet aan de regels hoeven te houden. Vanochtend werd er een overvolle trein stilgezet. Maar iedereen in die trein voelde zich verantwoordelijk om ergens op tijd te zijn."

Onverstandig om te lopen katten

Mensen wegzetten als asociaal of egoïstisch schiet dan ook niet op, zegt Van Baaren: "Het is onverstandig om op mensen te lopen katten. Die voelen zich niet aangesproken, want zelf hebben ze een rationele reden voor wat ze doen. Dus je raakt ze niet, hun gedrag beïnvloed je er niet mee. Dat moet je op een andere manier doen, of je moet echt streng gaan handhaven en je spierballen laten zien. Maar een beetje lopen zeiken heeft geen zin."

Over het algemeen communiceert de overheid goed over de crisis, denkt Van Baaren. "Wel denk ik dat ze zich te laat serieus zijn gaan inleven in mensen die verder willen en hopen op een uitweg uit de crisis. Ik hoop dat het goed blijft gaan, want nu wordt het echt lastig."