Kabinet hield informatie toeslagenaffaire doelbewust achter voor Tweede Kamer

In kabinetsbesprekingen in 2019 werd keer op keer geklaagd over kritische Kamerleden, onder wie CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Ministers vonden dat zij het kabinet moesten steunen. Ook werden afspraken gemaakt om het parlement niet alle informatie te geven waar de Kamer om had gevraagd. Het ging hierbij vooral om de onrechtmatige stopzetting van toeslagen voor kinderopvang en wie hiervan op welk moment op de hoogte was.

Deze directe tegenwerking van het parlement is vastgelegd in de officiële verslagen van die vergaderingen van het kabinet, bevestigen bronnen die toegang hebben tot de notulen van de ministerraad. Lees in deze uitvoerige reconstructie hoe de ministerraad steen en been klaagde over kritische Kamerleden.

'Controlerende werk Tweede Kamer serieus gehinderd'

"Dit is explosief, want de Tweede Kamer heeft sinds het begin van de toeslagenaffaire lopen trekken en sleuren om informatie boven tafel te krijgen", zegt politiek verslaggever Roel Schreinemachers. "Dat doelbewust niet is voldaan aan de vele verzoeken van de Kamer, heeft een snelle oplossing in de weg gestaan. En erger nog, heeft het controlerende werk van de Tweede Kamer serieus gehinderd. Juist dat vertrouwen dat er hoort te zijn tussen kabinet en Tweede Kamer staat nu centraal in de kabinetsformatie."

De parlementaire ondervragingscommissie zei in december in het rapport 'Ongekend Onrecht' dat transparantie, openheid en volledigheid in de toeslagenaffaire niet leidend waren. Informatie werd gestuurd met het oog op 'gewenste juridische en politieke uitkomsten'. Informatie kwam slechts gedeeltelijk, vertraagd, of helemaal niet.

Ontkenning Rutte

Het kabinet bestreed die harde beschuldiging en sprak van een 'gebrekkige informatiehuishouding en informatieverstrekking', omdat informatie 'zeker vanuit vroegere jaren, moeilijk te ontsluiten is'.

Demissionair premier Rutte ontkende in het debat over het aftreden van zijn kabinet  - in januari - dat de Kamer doelbewust informatie is onthouden. "Ik plaats daar één nuance bij, omdat ik niet de bevinding deel dat het onvolledig of onjuist informeren van de Kamer is ingegeven door politieke redenen." In zijn openbare verhoor deed Rutte het spreken over Kamerleden en de omgang met het parlement af als 'achtergrondmuziek'.

De notulen van de ministerraad tonen iets heel anders, bevestigt een reeks Haagse bronnen. Zo wordt in de kabinetsvergadering van 15 november 2019 afgesproken dat de Tweede Kamer géén 'volledig feitenrelaas' zal krijgen over welke ambtenaren en politici wisten van en verantwoordelijk waren voor het 'onrechtmatig' handelen van de Belastingdienst. Hier was eerder juist om gevraagd in een motie van Pieter Omtzigt (CDA), Helma Lodders (VVD) en Renske Leijten (SP), die door de Kamer was aangenomen.

Besluit: informatie niet geven

In die ministerraad van 15 november wordt openlijk betwijfeld of dit niet-volledig informeren door de beugel kan, zeker omdat de hele Kamer er om vroeg. Een minister vraagt zich hardop af of het kabinet dit ongestraft zou kunnen toen. Toch wordt dan formeel besloten de informatie níet te geven.

Afgesproken wordt dat net zal worden gedaan alsof de kabinetsreactie op het rapport van de commissie-Donner en een later onderzoek van de Auditdienst Rijk (ADR) neerkomt op hetzelfde als een precies en chronologisch feitenrelaas. De bewindslieden van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie besluiten de Kamer in het ongewisse te laten en desnoods op ramkoers te gaan. De Kamer krijgt slechts een 'stroomschema', zonder melding te maken van de kabinetsafspraak om informatie niet te geven.

Dit patroon herhaalt zich in ministerraden daarna. Regeringspartijen en oppositie blijven doorvragen na onthullingen van Trouw en RTL Nieuws. Het kabinet is bang dat er nieuwe schandalen zullen opduiken als dieper wordt gegraven, blijkt uit de notulen. De ministerraad besluit in de vergaderingen van 22 en 29 november 2019 officieel dat concept-documenten over de affaire, waaronder mails, niet aan het parlement zullen worden gegeven.

Stukken waar CDA'er Pieter Omtzigt al tijden om vraagt blijven geheim, om te voorkomen dat het handelen van individuele ambtenaren voor het voetlicht komt.

Explosief memo

Maanden later zal het kabinet na aanhoudende druk alsnog een tijdlijn van de ADR geven. Die is vrijwel onleesbaar. Als de Kamer doorvraagt, komt er alsnog een leesbare versie. Tal van cruciale documenten en gebeurtenissen worden niet opgenomen, terwijl de commissie-Donner en de Auditdienst Rijk er deels wél over beschikten.

Zoals een officiële instructie bij de Belastingdienst om stukken achter te houden bij de rechter, adviezen van de Landsadvocaat, en het explosieve memo-Palmen van de jurist die al in 2017 zei dat de Belastingdienst 'laakbaar' had gehandeld en gedupeerde ouders compensatie moest geven.

'Geen goede verklaring'

Toen Omtzigt bleef doorvragen naar de rammelende tijdlijn en hoe het mogelijk was dat er geen volledig feitenrelaas kwam, antwoordde staatssecretaris Van Huffelen (Toeslagen) op 18 januari van dit jaar uiteindelijk: "Hier heb ik geen goede verklaring voor." Niet vermeld werd dat dit een gevolg was van de afspraken in de ministerraad van ruim een jaar daarvoor.

Demissionair premier Mark Rutte verwijst in een reactie naar een brief uit november 2019, waarmee toenmalig staatssecretaris Menno Snel het 'stroomschema' naar de Kamer stuurde, waarin geen melding werd gemaakt van de afspraak in de ministerraad om informatie niet te geven'. "In die brief licht staatssecretaris Snel toe op welke wijze hij op dat moment invulling geeft aan het verzoek voor het verstrekken van een feitenrelaas. De inhoud van deze brief reflecteert de gesprekken zoals destijds gevoerd." Lees hier de hele reactie.

Staatssecretaris Van Huffelen (Toeslagen) geeft geen antwoord op de vraag of zij op de hoogte was van de afspraak in de ministerraad in 2019 om géén volledige tijdlijn aan de Kamer te geven. Ze licht in een uitgebreide reactie toe op welke momenten de Kamer volgens haar is geïnformeerd. 

Notulen blijven geheim

In het debat over de val van het kabinet is door demissionair premier Rutte alsnog een onderzoek toegezegd naar het wegmoffelen van het memo-Palmen, waarvan tientallen hoge ambtenaren op het ministerie van Financiën op de hoogte waren.

Na de val van het kabinet, in januari, werden veel documenten alsnog openbaar. Maar de notulen van de ministerraad bleven geheim. Op basis van de Wet Openbaarheid van Bestuur (Wob), is door RTL Nieuws gevraagd om openbaarmaking. Maar dit wordt door het ministerie van Algemene Zaken geweigerd, omdat er 'geen dusdanig bijzondere omstandigheden' zouden zijn, dat de geheimhouding moet worden opgeheven.

Roel Schreinemachers, Stephan Koole en Pieter Klein