Marion Koopmans: we zijn opgewassen tegen mutaties, maar pandemie nog lang niet voorbij

1,88 miljoen mensen kwamen sinds begin dit jaar om als gevolg van het coronavirus, rekende zakenkrant The Wall Street Journal uit op basis van coronagegevens die de Johns Hopkins Universiteit in het Amerikaanse Baltimore bijhoudt. Dat is iets meer dan het dodental van 2020.

Volgens de krant tonen de cijfers dat de pandemie nog lang niet ten einde is en laten ze zien hoe het coronavirus zich ongelijkmatig verspreidt over de wereld, waarbij armere landen veelal pas later worden getroffen.

Waar westerse landen momenteel de lage aantallen nieuwe besmettingen vieren dankzij massale vaccinatiecampagnes, hebben delen in Azië en Latijns-Amerika te kampen met een forse toename van het aantal besmettingen en doden. 

En dat het virus daar blijft rondwaren, heeft ook gevolgen voor Nederland, vertelt hoogleraar virologie, OMT-lid en adviseur van de Wereldgezondheidsorganisatie Marion Koopmans. Hoe meer besmettingen, hoe meer kans op varianten die ook onze kant op kunnen komen. 

Als daar varianten bij zitten die volledig ontsnappen aan het vaccin, beginnen we van voor af aan. Maar, zegt Koopmans: "Die kans is haast theoretisch. Minimaal dus. De kans dat vaccins geleidelijk aan minder werkzaam worden naarmate er meer mutaties komen, is wel flink aanwezig." 

Dat zie je nu al bij de Deltavariant, die voorheen de Indiase variant werd genoemd, zegt Koopmans. "De vaccins werkten op de eerste twee varianten  ongeveer hetzelfde, bij de Deltavariant is de remming door antistoffen van vaccinatie of infectie wat minder. Maar het vaccin  beschermt niet alleen door antistoffen en werkt nog steeds goed genoeg om niet heel ziek te worden van het coronavirus."

Varianten die ontsnappen aan antistoffen komen bovendrijven door een natuurlijk selectieproces. Dat komt doordat bij het kopiëren van het genetisch materiaal van virussen fouten worden gemaakt, waardoor er mutaties ontstaan. "Als die fouten zitten op plekken waar de code is voor het maken van het virus-onderdeel waar antistoffen aanhechten, heeft een virus met die mutaties voorsprong als het terecht komt in je lichaam."  

Komen er vervolgens nog meer mutaties bij, dan kan een vaccin op den duur minder werkzaam worden. "Dan wordt de ontsnapping aan antistoffen te groot." 

Voorlopig leven we in de fase waarin de meeste mensen één coronaprik hebben gehad, zegt Koopmans. In het Verenigd Koninkrijk, waar de Deltavariant behoorlijk om zich heen greep, zie je dat mensen die twee prikken hebben gehad, volledig beschermd zijn. Maar mensen met 1 prik aanzienlijk minder. "Zo krijgt het virus wel meer ruimte."

Mochten er varianten komen waartegen de vaccins te weinig werken, dan is er in de toekomst een oplossing, legt ze uit: het updaten van vaccins. "Dat doe je met de varianten die dan circuleren. Dat kennen we van de griepvaccins en we vermoeden dat het met corona ook zo gaat werken." 

Technisch gezien kan dat vrij eenvoudig, zegt Koopmans: "In het geval van de MRNA-vaccins vervang je de genetische code van de huidige vaccins voor bijvoorbeeld het MRNA van de Deltavariant. Dan heb je zo'n vaccin heel snel aangepast." 

Europese geneesmiddelen autoriteiten zoeken nu uit of dat ook op die manier mag. "Als je zo'n vaccin opnieuw moet testen en registreren, duurt het lang. Maar de verwachting is dat dat niet zo is." 

Dat betekent overigens niet dat het einde van de crisis in zicht is. "De crisis is pas voorbij als dat overal zo is." En dat is niet zo. Dit jaar vielen wereldwijd dus al meer coronadoden dan in heel 2020. En het vaccineren in armere landen loopt hopeloos achter. 

De G7-top in Engeland dit weekend moet wel het keerpunt worden. In aanloop naar de top wordt druk uitgeoefend op de zeven invloedrijke industrielanden, waaronder de VS, Duitsland en Frankrijk. Een groep van 230 wereldleiders riep hen deze week op om 66 miljard dollar (zo'n 54 miljard euro) vrij te maken voor vaccins.