Groot spermatekort door corona: vrouwen moeten soms jaren wachten

Een intakegesprek voor een vruchtbaarheidsbehandeling in een ziekenhuis of kliniek is zo gedaan. Maar de behandeling daadwerkelijk beginnen, kun je pas doen als er sperma beschikbaar is.

Wachtlijst gesloten

En dat kan tegenwoordig best even duren. Sperma is al jaren schaars in Nederland, maar door de coronacrisis is het tekort nog verder opgelopen. Het kan soms wel twee tot drie jaar duren voor je aan de beurt bent. Het UMC Utrecht heeft de wachtlijst zelfs helemaal gesloten. "Vrouwen die op de lijst staan, wachten inmiddels tot wel drie jaar", bevestigt een woordvoerder.

Op die lijst staan ook Demi en Thécla, die al sinds 2019 een kindje willen. Inmiddels heeft het stel het heft in eigen hand genomen, en via Twitter zelf een spermadonor gevonden. Lees het verhaal van Demi en Thécla in dit artikel:

Meer spermaklinieken vertellen een soortgelijk verhaal. Zoals Nij Geertgen in het Brabantse Elsendorp, waar de wachttijd nu ongeveer 2 jaar is. Dit tekort is volgens directeur Marieke Schoonenberg flink opgelopen in coronatijd. "Tijdens de lockdown hebben we een tijdje geen donoren kunnen toelaten in de kliniek", vertelt ze.

De kliniek is inmiddels weer open en de mannen zijn weer welkom, zéér welkom zelfs. Maar de productiekamers staan veel te vaak leeg.

Kwaliteit minder na coronainfectie

De donoren moesten een negatieve coronatest kunnen laten zien en de kliniek deed een antistoffentest op Covid-19. "Als die positief was, werd het sperma niet gebruikt en moest de donor wachten. Als de donor een coronainfectie had opgelopen, was de spermakwaliteit soms minder goed. Na zes tot twaalf weken zagen we een herstel van de kwaliteit."

Daarnaast zijn er regels die er altijd al waren voor het donoren aan de spermabank. Er is bijvoorbeeld een leeftijdscriterium; mannen moeten tussen de 18 en 45 jaar zijn. Ook mogen ze geen soa's of andere overdraagbare ziektes hebben. Ze mogen zelf, of in de familievoorgeschiedenis, geen genetische aandoeningen hebben en het sperma moet van goede kwaliteit zijn.

Tachtig procent is ongeschikt

Zestig tot tachtig procent van het sperma is niet geschikt, zegt gyneacoloog Monique Mochtar. "Het kan niet tegen het vriezen en ontdooien. Maar een klein percentage mannen heeft geschikt sperma voor donatie."

Heeft een kliniek een geschikte donor gevonden, dan wil je het liefst sperma verzamelen voor twaalf gezinnen. "Dit betekent dat de man misschien wel drie jaar lang een of twee keer per week moet doneren. Hier krijgen ze niks voor terug, behalve een reiskostenvergoeding."

De mannen krijgen ook een uitgebreid psychologisch onderzoek voordat ze mogen doneren aan de spermabank. Directeur Schoonenberg: "Er worden dus eisen gesteld aan mannen die dit willen doen. Die zijn noodzakelijk, maar daardoor is het aantal geschikte kandidaten ook minder."

Sperma doneren vraagt dus veel van een man. "Je gaat een hele procedure door", vertelt gynaecoloog Mochtar. "Sommige mannen melden zich impulsief aan. Als je dan uitlegt wat de consequenties zijn, dus dat er over zestien jaar een of meerdere kinderen op de stoep kunnen staan, dan zeggen ze vaak: 'Oh nee, toch maar niet.'"

Op zoek naar sperma: dit zijn de opties

Vrouwen die donorsperma zoeken, hebben drie mogelijkheden:

1. De spermabank

Verschillende ziekenhuizen en klinieken hebben een eigen spermabank, waar zaad van donoren wordt opgeslagen. Sinds 2004 mag dat niet meer anoniem: vanaf hun zestiende hebben donorkinderen het recht hun biologische vader te vinden.

Een vrouw kan elke maand proberen zwanger te raken. Zo'n behandeling kost 150 tot 250 euro per maand.

2. 'Vikingzaad'

Er zijn ook Europese spermabanken, die in Denemarken gevestigd zijn. Hier zijn geen wachtlijsten, en er wordt met anonieme donoren gewerkt. Dit 'vikingzaad' kan zelfs via internet besteld worden.

Maar deze spermabanken zijn commercieel: het zaad kost een paar honderd tot wel een paar duizend euro per maand. Hoe meer je betaalt, hoe meer informatie je krijgt van de gever. Opleidingsniveau, familieachtergronden, persoonlijke eigenschappen en zelfs een babyfoto van de donor is mogelijk.

3. Zelf een donor vinden

Tot slot kunnen vrouwen of stellen op zoek naar een donor in hun eigen netwerk. Hiervoor is meestal geen hulp van het ziekenhuis nodig: degene die het sperma ontvangt, injecteert het bij zichzelf tijdens haar vruchtbare dagen.

Het voordeel voor het kind is dat het al jong weet wie de donor is. Ook bij genetische vragen is het handig dat ouders de donor kunnen benaderen. Ouders doen er wel verstandig aan via een donorcontract bij een advocaat of notaris hun wensen en afspraken met de donor juridisch te laten vastleggen.

Door het donatietekort is er geen catalogus waar wensouders uit kunnen kiezen. Dus maken ziekenhuizen en spermaklinieken zelf de beste matches, gebaseerd op onder andere huidskleur, lengte, gewicht, kleur ogen en haren. "Het tekort aan donkere donoren is heel groot. Die reserveren we voor donkere ouders. We selecteren zo goed mogelijk op uiterlijke kenmerken. Soms kunnen we aan wensouders twee keuzes voorleggen."

Voor Nederlandse vrouwen die het liefst sperma van een Nederlandse donorbank willen, is een snelle oplossing vooralsnog niet in zicht. Stellen die snel zwanger willen worden en daarbij zaad nodig hebben, moeten of veel geduld hebben, of het zelf regelen.