Schrikbewind Loekasjenko lijkt te werken: 'De angst is enorm'
Demonstranten die worden opgesloten en mishandeld, een vliegtuigkaping om een politieke tegenstander op te pakken en een olympisch sporter die moet vluchten voor het regime. Met keiharde hand wil dictator Aleksandr Loekasjenko de grip op Belarus terugkrijgen. Eén jaar na de massale protesten, lijkt hij daarin geslaagd. Vijf vragen en antwoorden over het schrikbewind van Loekasjenko.
1. Wat gebeurde er ook alweer een jaar geleden?
De straten van hoofdstad Minsk en ver daarbuiten zagen een jaar geleden zwart van de mensen. Honderdduizenden Belarussen riepen om het vertrek van hun president Loekasjenko, nadat hij de verkiezingsoverwinning had geclaimd. Bij die verkiezingen zou grootschalig zijn gefraudeerd.
Al 27 jaar is Loekasjenko aan de macht in Belarus. Veel Belarussen zijn dat zat en legden hun werk neer om de straat op te gaan. Maandenlang werd er gedemonstreerd en de positie van Loekasjenko leek wankel. Voor het eerst hadden de Belarussen hoop dat er iets zou veranderen.
Maar het tegendeel bleek waar. Loekasjenko sloeg de protesten hard neer. Zeker 35.000 demonstranten werden gearresteerd. Journalisten, oppositieleiders, studenten en artsen werden vastgezet. Tienduizenden Belarussen zijn sinds vorig jaar het land ontvlucht. Oppositieleider Svetlana Tichanovskaja, de grootste concurrent van Loekasjenko, vluchtte naar Litouwen.
"Een jaar na de protesten lijkt Loekasjenko zijn grip op de macht volledig te hebben hersteld", zegt RTL Nieuws-correspondent Eva Hartog. Het leger en de politie staan nog volledig aan zijn kant. Het is volgens Hartog nu ondenkbaar dat Belarussen in groten getale de straat op zouden gaan. "Loekasjenko heeft de protestbeweging volledig de kop ingedrukt met brute repressie."
2. De arm van Loekasjenko lijkt ondertussen steeds langer te worden, hoe zit dat?
Loekasjenko pakt al zijn tegenstanders aan, zelfs in het buitenland. Zo werd in mei een passagiersvliegtuig gedwongen te landen in Minsk om journalist Roman Protasevitsj te kunnen arresteren. Hem hangt een lange gevangenisstraf boven het hoofd.
Activist Vitali Sjisjov, die naar Oekraïne was uitgeweken, werd afgelopen week dood gevonden nadat hij niet terug was gekomen van een rondje hardlopen. Sjisjov was het hoofd van de organisatie die Belarussen helpt om te vluchten. De Oekraïense politie houdt rekening met moord. Volgens de organisatie van Sjisjov zat de dictator erachter.
Maar ook Belarussen die niks met politiek te maken hebben, moeten vrezen voor het regime. Dat bleek toen olympisch atlete Kristina Timanovskaja vorige week door haar coaches op het vliegtuig werd gezet naar Belarus, nadat ze kritiek op hen had geuit. Ze weigerde en vluchtte naar Polen, omdat ze bang was voor represailles.
Het regime van Loekasjenko is volgens Eva Hartog gericht op het zaaien van angst. Vandaar ook de risicovolle stunt met het kapen van het vliegtuig waarin Protasevitsj zat. "Daarmee zegt Loekasjenko tegen critici in het buitenland: zelfs buiten onze grenzen ben je niet veilig."
3. Het gebeurt allemaal voor het oog van de wereld, kan hij dit zomaar doen?
Na de vliegtuigkaping hebben de Europese landen fel gereageerd. De EU heeft het vliegverkeer stilgelegd en persoonlijke sancties ingevoerd, maar daar schrikt Loekasjenko niet voor terug.
Als wraak laat hij de afgelopen maanden bewust migranten de grens met Litouwen oversteken, richting de EU. Volgens Europese landen voert Loekasjenko hiermee een 'hybride oorlog'.
"De prijs die hij hiervoor betaalt? Reputatieschade en wat lijkt op een definitieve breuk met Europa", zegt Hartog. Zijn belangrijkste bondgenoot heeft hij nog wel, dat is de Russische president Poetin.
4. Hoe strijdbaar zijn de Belarussen nog?
Het verzet is al lang niet meer zichtbaar op de straten van Minsk en veel Belarussen durven zich niet meer openlijk uit te spreken. "De angst in de samenleving is enorm", legt Hartog uit. Inmiddels zijn de meeste dissidenten gevlucht en de weinige oppositiemedia die er nog waren aan banden gelegd.
Maar oppositieleider Svetlana Tichanovskaja is vastberaden om door te gaan met haar strijd. Daarbij zoekt ze hulp bij Europese leiders. Die vraagt ze om strengere sancties en betere samenwerking met de Verenigde Staten.
Afgelopen week was ze bij premier Boris Johnson in Groot-Brittannië. Die beloofde de oppositie te steunen. Toch merkte Tichanovskaja ook op dat buitenlandse hulp niet altijd snel genoeg komt. En ook zij weet dat ze over de grens niet veilig is. "Als ik op een dag verdwijn dan zal deze oppositiebeweging doorgaan zonder mij."
5. Kan Loekasjenko dit schrikbewind nog lang blijven volhouden?
De laatste dictator van Europa, zoals Loekasjenko genoemd wordt, lijkt steviger in het zadel te zitten dan een jaar geleden. "Loekasjenko heeft duidelijk gemaakt dat hij tot alles bereid is om aan de macht te blijven." Maar hoe houdbaar deze situatie is, valt moeilijk te zeggen, zegt Eva Hartog.
Als er al een versoepeling komt in de vorm van bijvoorbeeld nieuwe verkiezingen of een aanpassing van de grondwet, dan zal dat waarschijnlijk onder druk van Rusland gebeuren. "En zelfs dan zal het waarschijnlijk gaan om een gecontroleerde overdracht van de macht." In dat geval zou Loekasjenko een opvolger krijgen die de koers niet wezenlijk zal veranderen. Zowel het regime in Belarus als Rusland laat zich niet beïnvloeden door protesten of druk van onderaf.
Ondertussen maakt zijn gedrag hem niet populairder onder zijn eigen bevolking. "Zonder die steun zit Loekasjenko wel op zijn troon, maar ook op een tikkende tijdbom."