Ook deze herfst weer met jas aan in de klas: 'We zijn weinig opgeschoten met ventilatie'

Hoe staan we ervoor op het gebied van ventilatie in Nederland? Wie met ventilatie-deskundigen spreekt krijgt meestal een tweeledig antwoord. Allereerst zeggen ze: wat fijn dat we in de afgelopen twee jaar corona bewuster zijn van het belang van frisse lucht. 

Zo vindt hoogleraar Buiding Services Innovation Atze Boerstra van de TU Delft het 'mooi dat het ministerie nu eindelijk ventilatie op de agenda heeft gezet'. Hoogleraar Philomena Bluyssen, ook aan de TU Delft, is ook blij met deze 'eerste stap'.

Boerstra en Bluyssen waren eerder dit jaar een van de 20 wetenschappers die een brief aan demissionair premier Rutte stuurden om in de persconferenties het belang van ventilatie te benadrukken. Met resultaat, maar het is nog niet genoeg, vinden ze. "Goede ventilatie blijft essentieel in de strijd tegen het coronavirus. We geven nog niet op", laat Bluyssen weten.

'Nu kun je niet meer je kop in het zand steken'

Ook Froukje van Dijken, werkzaam bij adviesbureau BBA Binnenmilieu, zegt dat er 'winst' is behaald. Van Dijken is gespecialiseerd in het binnenklimaat op scholen. Haar afstudeeronderzoek ging over de relatie in scholen en de gezondheid van kinderen. "Tien jaar geleden wist überhaupt niemand dat de luchtkwaliteit in scholen een probleem was. Nu kun je niet meer met goed fatsoen je kop in het zand steken."

Van Dijken roept het al jaren: een slecht geventileerd lokaal is slecht voor de leerprestaties. "Het zorgt ook voor verkoudheid. Wat dat betreft is het een zegen dat corona kwam voor de aandacht van dit thema."

Toch is er nog een lange weg te gaan. Eigenlijk is Van Dijken helemaal niet zo positief. "Ik schrik nog weleens van de ellende die ik tegenkom. Dat is best frustrerend." Ze komt in scholen soms CO2-waardes tegen van 4000 parts per million (ppm), waar 1200 ppm wordt gezien als bovengrens. Hoge CO2-waardes geven een indicatie hoe het gesteld is met de ventilatie. 650 tot 800 ppm wordt gezien als 'goed'. 400ppm is het buitenluchtniveau.

360 miljoen beschikbaar

Is er dan helemaal niets gebeurd? Jawel. Scholen konden, via de gemeente, een aanvraag doen voor een uitkering om het binnenklimaat van schoolgebouwen te verbeteren, via de zogeheten SUViS-regeling. De komende jaren is 360 miljoen beschikbaar. Omdat het eerste potje van 100 miljoen snel leeg was, is per oktober opnieuw 100 miljoen euro beschikbaar gesteld.

De bedoeling is dat dit 30 procent van de kosten moet dekken van een verbouwing. Scholen en gemeentes moeten de rest ophoesten. Maar het komt vaak voor dat gemeentes niet meedoen, omdat ze al andere plannen hebben, ziet Van Dijken. "Gemeentes mogen zelf besluiten of ze het willen aanvullen, ze hoeven er niet aan mee te doen."

Dat klopt, zegt een woordvoerder van de PO Raad. "Sommige gemeentes geven echt prioriteit aan onderwijshuisvesting, maar veel gemeentes hebben andere prioriteiten. Ik snap het wel, want gemeentes hebben het ook niet ruim." Bovendien, zegt hij, is ventilatie niet het enige probleem. "De temperatuur is ook iets. Veel scholen hebben een plat dak. De lokalen worden dan veel te heet, en in de winter krijg je het niet warm gestookt." En juist die lokalen gaan het opnieuw koud krijgen deze winter, met al die open ramen als de CO2-meters in het rood springen. 

'We zijn weinig opgeschoten'

Het verbeteren van de ventilatie moet in 2022 voor elkaar zijn, maar Van Dijken vraagt zich af dat gaat lukken. "Het staat wel op de agenda, maar er is niets wezenlijks veranderd. De scholen staan er net zo beroerd voor als een jaar geleden. En dus ook zijn de besmettingskansen groter, want de klassen zitten voller dan vorig jaar. We zijn dus weinig opgeschoten."

Viroloog Van Ranst: 'CO2-meter in iedere ruimte'

Nederlandse ventilatie-experts wijzen vaak naar de landen om ons heen. Zo noemt Marc van Ranst, de bekendste viroloog van België, goede ventilatie van cruciaal belang. Hij pleit voor CO2-meters op 'alle plekken waar mensen samenkomen'. "Eigenlijk zou elke leraar uitgerust moeten zijn met een CO2-meter", zei hij in augustus vorig jaar.  "Door ramen en deuren open te zetten kun je verspreiding via aerosolen voor een groot deel voorkomen."

'We verliezen echt tijd'

Er is het afgelopen jaar eigenlijk nog weinig veranderd, klagen de experts. Hoogleraar Atze Boerstra: "Het ministerie van VWS komt nu met een handreiking over ventilatie. Die had ik vorig jaar ook al kunnen maken. We verliezen echt tijd." 

De overheid laat volgens de hoogleraar veel kansen liggen. Niet alleen in scholen, maar ook in de horeca. Hij noemt een simpele maatregel: "Je zou cafés kunnen verplichten een CO2-melder op de muur te zetten en kunnen vragen om de eerste weken de waardes te rapporteren. Daar hadden we vorig jaar herfst al mee kunnen beginnen. Laten we alsjeblieft wat gaan doen. Het is allemaal niet zo ingewikkeld. Maar we blijven maar praten."

CO2-meters

In de tussentijd hebben veel schoolbesturen op eigen initiatief een CO2-melder aangeschaft. Een slimme manier om te bepalen of de lucht oké is. "Je hebt dan een stoplicht in de klas hangen, daarmee kun je in de gaten houden of genoeg ramen openstaan", legt Van Dijken uit. "Is het stoplicht oranje, dan moet er goed geventileerd worden. Staat het stoplicht op rood dan is er te weinig gezonde lucht, dan moet een extra raam open of even allemaal naar buiten."

Wie geen goed ventilatiesysteem in de klas heeft, moet de ramen dus weer open zetten. "De scholen hadden gehoopt dat de koude winter eenmalig zou zijn, maar ik durf te stellen dat ze dit op heel veel scholen nog een keer gaan meemaken."

38 procent van de scholen voldoet

Hoe is het gesteld met de luchtkwaliteit op scholen? Daar is eigenlijk geen goed beeld van. De ventilatiegegevens van schoolgebouwen worden niet centraal bijgehouden, laat de minister aan de Tweede Kamer weten. Er is dus geen centraal beeld hoeveel scholen voldoen aan het Bouwbesluit. Vorig jaar gaf 38 procent van de scholen aan te voldoen. Zeker 11 procent van de scholen voldoet nog niet; het gaat dus om honderden scholen. Bij de rest van de scholen was de situatie onduidelijk. 

Atze Boerstra is blij dat 'ventilatie' is toegevoegd als vierde basismaatregel. "Maar het wordt nu tijd om het handen en voeten te geven. We moeten nu echt tempo maken."

Vorig jaar beklaagde hij zich tegenover RTL Nieuws al dat het thema ventilatie te weinig prioriteit had bij de overheid - en dat vindt hij nog steeds. "Vergeleken met een jaar geleden zijn de inzichten eigenlijk niet veranderd. Eigenlijk wisten we het vorig jaar ook al zeker dat het coronavirus zich vaak via de lucht verspreidt. Met de veel besmettelijkere deltavariant is het alleen nog veel duidelijker geworden."

Hij wijst op een massale besmetting in een kroeg in Enschede twee maanden geleden, waar op één avond meer dan 150 mensen corona kregen. "Dat kan echt alleen maar als het virus via de lucht gaat. Uit onderzoek bleek ook dat het ventilatiesysteem daar niet in orde was."

Ook binnen het OMT wordt erkent dat ventilatie belangrijk is. Dat duurde overigens wel even. Aanvankelijk verkondigde RIVM-baas Jaap van Dissel dat het virus hoofdzakelijk via grote druppels werd verspreid. "Hij zei dat als het via de lucht zou gaan we een veel hogere R-waarde zouden hebben dan 2. Begin van de zomer ging de R naar ruim boven de 5 nadat de nachthoreca openging", zegt Boerstra.

In het OMT-advies van 25 mei vorig jaar werd dit inderdaad als argument genoemd. Het 'basis reproductiegetal' werd op 2.2 tot 2.8 geschat. 'Fijne, kleine druppeltjes' speelden volgens het OMT daarom slechts een 'beperkte rol' in de uitbraak.

'Adequate ventilatie'

Uiteindelijk voegde Van Dissel het woord 'ventilatie' toch toe aan een presentatie in de Tweede Kamer, op 29 september vorig jaar. 'Adequate ventilatie!' stond op zijn powerpoint, zonder daar verder aandacht aan te besteden.

Ook het RIVM voegde later toe dat een 'goede luchtverversing' bijdraagt aan het voorkomen van verspreiding. En coronaminister De Jonge antwoordde op Kamervragen afgelopen week nog dat er 'internationale consensus is dat aerogene transmissie in een ruimte zonder ventilatie mogelijk is', maar wees er wel op dat dit van veel factoren afhankelijk is, zoals de afmetingen van de ruimte. "Niet iedereen met COVID-19 verspreidt evenveel virusdeeltjes en dit hangt ook af van de activiteit in de ruimte."

Boerstra doet opnieuw een beroep op de overheid: "'Walk the talk', voeg de daad bij het woord. Het beleid rondom ventilatie is niet of beperkt op orde. Eén persoon kan nog steeds honderd anderen besmetten als die naar een slecht geventileerde ruimte gaat."