Kans om rijbewijs te halen verschilt sterk per examinator

Dat blijkt uit cijfers van het CBR die onderzoeksredactie van RTL Nieuws heeft onderzocht. 10 procent van alle examinatoren heeft hogere of lagere slagingspercentages dan je zou verwachten.  

In het kort

RTL Nieuws analyseerde ruim 435.000 examenresultaten uit 2018 en 2019. Daaruit blijkt dat er enorme verschillen zijn tussen de slagingspercentages van examinatoren. De slagingspercentages lopen uiteen van 17 tot 79 procent.

Geslacht maakt uit

Wat opvalt is dat er bij een aantal examinatoren grote verschillen zijn tussen de slagingspercentages van mannelijke en vrouwelijke kandidaten.

Een uitschieter is een examinator bij wie 67 procent van alle mannelijke kandidaten in één keer het rijbewijs haalt. Kom je als vrouw bij deze examinator terecht dan is de kans op slagen aanzienlijk lager, namelijk 45 procent.

Maar andersom gebeurt dit ook: bij een andere examinator slaagde 52 procent van de vrouwelijke kandidaten in één keer, maar slechts 33 procent van de mannen haalde in één keer het rijbewijs.

38 examinatoren wijken af

Een verschil tussen de slagingspercentages van mannen en vrouwen betekent niet meteen dat een examinator bevooroordeeld is. Om uit te sluiten dat dit verschil door toeval is ontstaan, vroeg RTL Nieuws drie hoogleraren om naar de data te kijken. Zij stellen vast dat er zeker 38 examinatoren zijn bij wie aanwijzingen zijn dat ze leerlingen benadelen op basis van hun geslacht.

Van deze 38 examinatoren zijn er 17 strenger voor mannen en 21 strenger voor vrouwen. "Deze examinatoren vallen op omdat ze extreem afwijken van wat je zou verwachten", zegt Casper Albers, hoogleraar statistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Er kan volgens Martijn Meeter, hoogleraar onderwijskunde aan de Vrije Universiteit Amsterdam, een examinator tussen zitten bij wie sprake is van toeval. "Maar een groot deel van die examinatoren heeft, waarschijnlijk onbewust, een vooroordeel dat leidt tot een net hogere slagingskans voor mannen of vrouwen."

Landelijk slagen mannen vaker

Landelijk zijn er ook verschillen tussen de slagingspercentages van mannen en vrouwen. In Nederland slaagt 51 procent van de mannen in één keer voor het rijexamen. Bij vrouwen is dit 48 procent. Dat lijkt misschien op het oog geen groot verschil. Maar bij 1000 examens zakken er 30 vrouwen meer dan mannen. "De kans dat dit door toeval komt, is echt microscopisch klein", zegt Albers.

Dit verschil is moeilijk te verklaren. "We zien op allerlei plekken in de maatschappij dat er een gendervooroordelen zijn. We weten dat de lat voor vrouwen vaak hoger wordt gelegd dan voor mannen. Of misschien hebben mannelijke kandidaten meer met auto’s en autorijden." De oorzaak kunnen we volgens Albers niet uit deze cijfers halen.

Slechter af in Rotterdam

In de ene regio heb je meer kans om te slagen voor je rijexamen dan in de andere regio. In Almelo, Zuid-Limburg en Heerlen slaagt ruim 60 procent van de kandidaten in één keer. Maar rij je in Rotterdam af? Dan heb je minder geluk. Hier is dit slechts 35 procent. Bekijk op de onderstaande kaart de slagingspercentages van de CBR-regio waar jij woont.

De regionale verschillen zijn volgens Meeter te verklaren door de verschillen in populatie, de kwaliteit van de rijscholen in de regio en op wat voor wegen wordt gereden. Dit verschilt per regio.

Maar volgens Meeter, die de cijfers van RTL Nieuws heeft geanalyseerd, is de regio niet de enige verklaring voor afwijkende slagingspercentages. "Uit de analyse blijkt dat of je een strenge of soepele examinator hebt meer effect heeft op je slaagkans dan de locatie waar je afrijdt."

Tips?

RTL Nieuws doet al lang onderzoek naar ongelijke behandeling bij het CBR. Heb jij dit meegemaakt of heb je tips hierover? Stuur onze onderzoeksredactie een mail op onderzoek@rtl.nl. 

Reactie CBR

Het CBR laat in een reactie weten dat de kwaliteit van examens vooropstaat. "We doen dit zo uniform en objectief als mogelijk is bij een menselijke beoordeling." Om erachter te komen of een examinator afwijkt, gebruikt het CBR een monitoringssysteem waarbij het kijkt naar 18 verschillende factoren, bijvoorbeeld naar de leeftijd van de kandidaat en of die geslaagd is voor de tussentijdse toets.

In een eigen analyse van de cijfers vindt ook het CBR examinatoren bij wie de slagingspercentages significant afwijken. In 2018 ging het om 70 examinatoren en in 2019 waren dit er 74. Bij 20 respectievelijk 25 van deze examinatoren had dit te maken met het geslacht van de kandidaat.  

"Als we bij een examinator een afwijking zien, dan zoeken we uit waarom dat verschil er is", zegt het CBR. Vervolgens wordt bijgestuurd met behulp van gesprekken, coaching en waar nodig bij- of herscholing.

Verantwoording

RTL Nieuws analyseerde alle resultaten van het praktijkexamen B uit 2018 en 2019. De analyse is uitgevoerd in samenwerking met drie hoogleraren: Martijn Meeter, Casper Albers en Rens van de Schoot. In de analyse hebben we geen herexamens meegenomen en alleen examinatoren die minimaal 100 mannen en minimaal 100 vrouwen geëxamineerd hebben.

Om vast te stellen bij hoeveel examinatoren het geslacht van de kandidaat een rol speelt, hebben we gekeken in hoeverre de verschillen in slagingspercentages afwijken van het landelijke verschil tussen mannen en vrouwen.

Daarnaast hebben we onderzocht welke factoren (zoals regio en leeftijd) een rol spelen in de slagingskans. Omdat de examinatoren en kandidaten zijn geanonimiseerd, konden we niet checken of bijvoorbeeld de afkomst of het opleidingsniveau van de kandidaat ook een rol speelt.

RTL Nieuws analyseerde de data over twee jaar. Het CBR keek naar de data per jaar. We weten niet of er overlap is tussen de examinatoren die in 2018 en 2019 door het CBR als afwijkend werden aangemerkt.