Ambtenaar waarschuwde al in 2017 over 'laakbaar handelen' Belastingdienst rond toeslagen
Een hoge ambtenaar bij de Belastingdienst waarschuwde haar leidinggevenden al in het voorjaar van 2017 dat de dienst 'laakbaar' handelde jegens ouders in wat later bekend zou worden als de toeslagenaffaire. Haar memo werd besproken in de ambtelijke top, maar er gebeurde vervolgens niets mee. De ambtenaar werd na haar advies wel op een zijspoor gezet binnen de organisatie.
De ambtenaar, Sandra Palmen, las delen uit haar advies voor tijdens haar verhoor door de parlementaire ondervragingscommissie die de toeslagenaffaire onderzoekt. Daarmee werd voor het eerst duidelijk hoe kritisch haar memo was. In de versie die onlangs openbaar werd gemaakt, waren de belangrijkste passages onleesbaar gemaakt.
Geen behoorlijk bestuur
Het memo ging om de zaak rond het gastouderbureau Dadim, dat centraal stond in de eerste mediaberichten over de toeslagenaffaire. Palmen adviseerde toen al de klachten in deze zaak gegrond te verklaren en een 'vorm van compensatie' te bieden.
Tijdens het verhoor voegde zij daar aan toe dat de basisbeginselen van behoorlijk bestuur 'wel heel erg geschonden' waren. Ze las delen voor die tot dusver geheim waren. Daarin zegt ze dat het onbegrijpelijk is dat de top toestemming gaf om door te procederen, terwijl er zulke ernstige fouten werden gemaakt. Daardoor bleven gedupeerde ouders nog langer in de kou staan.
Het managementteam Toeslagen kreeg het advies ook, en zag de impact ervan, aldus Palmen. "Dit gaat een heel groot issue worden", realiseerde een MT-lid zich volgens Palmen toen al. Maar uiteindelijk is hier weinig mee gedaan. Er is een groep gevormd om de zaak af te handelen, maar daarin bleken 'verschillende visies' op de kwestie.
Memo verdween in een la
Het explosieve memo verdween in 2017 in een la en compensatie bleef uit. De inzet van de gesprekken die met een advocaat van gedupeerde ouders door senior-juristen en hoge ambtenaren werden gevoerd, waren volgens Palmen 'niet oplossingsgericht'. De jurist zei niet te begrijpen waarom haar advies in de prullenbak verdween: "Ik heb nog nooit eerder meegemaakt dat een advies van mij niet werd opgevolgd."
Toeslagen voerde daarmee een belangrijke uitspraak van de Raad van State niet uit. Die zei dat de toeslagen van ouders, verbonden aan een gastouderbureau in Eindhoven, in 2014 onrechtmatig waren stopgezet. Palmen adviseerde ook om tegenover het gastouderbureau toe te geven dat grote fouten waren gemaakt en over te gaan tot schadevergoeding, maar ook dit werd niet uitgevoerd.
Ambtenaar op zijspoor
Palmen was een jaar eerder special aangetrokken om het hoogste management van Toeslagen 'onafhankelijk' en 'objectief' te adviseren over hoe wetten en regels moeten worden uitgevoerd en hoe rechten van burgers moeten worden beschermd. Afspraak was dat die onafhankelijkheid was gewaarborgd, doordat zij rechtstreeks aan het Management Team (MT) van Toeslagen zou adviseren.
Het MT kwam hierop terug, in dezelfde vergadering waarin werd besloten haar advies over compensatie niet uit te voeren, op 14 maart 2017. De ambtenaar zou lager in de organisatie worden geplaatst, en dus op een zijspoor worden gezet. Palmen liet toen weten hier 'niet aan mee te zullen werken', omdat ze dan haar onafhankelijke rol niet meer kon vervullen.
Memo dook vorig jaar al op
Het verhoor van Palmen was een nieuw, ingelast verhoor onder ede, dat eerst niet gepland stond. De Parlementaire Ondervragingscommisie besloot haar toch te willen horen, nadat eind oktober van dit jaar haar memo opdook, na nieuwe Kamervragen. De commissie had dit stuk tot dat moment niet gekregen. Het bestaan ervan was nooit eerder gemeld aan de Kamer.
Eerst zei staatssecretaris Van Huffelen (Toeslagen) nog dat het een memo van 'een ambtenaar' was en dat er in het MT Toeslagen in 2017 geen beslissingen over waren genomen. Later moest zij toegeven dat het memo van dé expert was en dat er wel over is besloten in het MT.
Opvallend is dat dat het geheimgehouden advies vorig jaar juni intern al bekend was, toen de toeslagenaffaire intern echt was ontploft. De huidig directeur Toeslagen had het begin juni 2019 op haar bureau en het werd in die periode besproken door tientallen ambtenaren ambtenaren op het ministerie van Financiën. De auteur van het memo noemde het vandaag 'nogal vreemd' dat het toen niet alsnog bekend is gemaakt: "Absurd."
Een bom gelegd
Het memo kwam op tafel na onthullingen van RTL Nieuws en Trouw dat er in deze affaire door de Belastingdienst was gemanipuleerd met bewijsmateriaal, om een 'vermoeden' van fraude te rechtvaardigen, waarna toeslagen werden stopgezet.
Na deze onthullingen wilde toenmalig staatssecretaris Menno Snel alsnog heel snel tot compensatie komen voor de groep van 300 gedupeerde ouders, terwijl hij vlak daarvoor juist een commissie had ingesteld om te onderzoeken óf er een 'passende oplossing' zou kunnen komen. Snelle compensatie werd toen geblokkeerd.
Volgens RTL Nieuws-journalist Pieter Klein heeft het verhoor van vandaag 'een bom' gelegd: "Nu is de vraag: wie wisten nog meer van dat memo. Wist de hoogste ambtelijke baas wat de inhoud was? Wist de staatssecretaris het? En waarom moest een commissie worden ingesteld, terwijl alles al intern bekend was?"
Morgen gaan de ondervragingen verder met hoge ambtelijke functionarissen, zoals de voormalige directeur-generaal van de Belastingdienst en de vorige én huidige Directeur Toeslagen.