Waarom Nederlands strenge migratieplannen kansrijker worden in Brussel

Dick Schoof stond begin juli nog wat onwennig op de blauwe loper bij zijn eerste kennismakingsbezoek aan Brussel. De nieuwe premier had een dubbele boodschap. Nederland wil 'echt in verbinding blijven' met de EU, maar tegelijkertijd 'in gesprek over grip op migratie en perspectief voor de landbouw'. Vanuit het hoofdlijnenakkoord heeft de partijloze premier een stevige opdracht. Zeker op migratie.

Dit zijn de migratieplannen uit het hoofdlijnenakkoord

• asielstop
• opt-out clausule voor Europees asiel- en migratiebeleid
• bij nieuwe vluchtelingencrisis 'mini-Schengen'
• meer grenscontroles
• handhaven Dublin-afspraken (in land van aankomst doet asielzoeker de procedure)
• migranten terugsturen naar buurlanden
• beperken gezinshereniging
• EU-migratiepact met aangescherpte asielregels en toelatingsprocedures uitvoeren
• strikte procedures aan buitengrenzen EU
• akkoorden over terugkeer met derde landen
• migrantenopvang buiten de EU

Bij de start van het kabinet waren critici vernietigend over de lange lijst met eisen. Onhaalbaar. Wensdenken. Dit gaat nooit lukken in Brussel. Maar inmiddels kent Europa een aantal politieke ontwikkelingen die Nederland zouden kunnen helpen.

Een rechtser Parlement

In juli is het nieuwe Europees Parlement geïnstalleerd. Verschillende rechts-populistische partijen hebben zich verenigd in een nieuwe rechtse fractie, met ook de Nederlandse PVV. Of zij een rol van betekenis gaan spelen, moet nog blijken. Maar belangrijker: de christendemocratische EVP, al sinds jaar en dag de grootste fractie in het parlement, is ook naar rechts opgeschoven. De koers is een stuk kritischer op migratie dan in het verleden.

"De huidige ontwikkelingen bieden de mogelijkheid om in Brussel eerder een constructief gesprek te voeren, in plaats van de confrontatie aan te gaan", beaamt NSC-Europarlementariër Dirk Gotink, lid van de EVP-fractie. "Deze ontwikkelingen bieden de kans om er echt iets van te maken. Er ontstaan  kansen om met gelijkgezinde landen op te trekken en samen de Commissie te dwingen de urgentie rond migratie in te zien."

Nieuwe commissie

Met de komst van het nieuwe parlement begint ook een nieuwe termijn voor de Europese Commissie. Commissievoorzitter Von der Leyen blijft, ook Wopke Hoekstra krijgt een nieuwe termijn als eurocommissaris.

Maar de Commissie 'verrechtst' ook. Cruciale posten binnen de nieuwe commissie van Von der Leyen worden meer dan voorheen gedomineerd door leden van de EVP-fractie, zo verwachten Brusselse insiders. De huidige commissaris voor migratie is Ylva Johansson uit Zweden. Een linkse sociaaldemocrate. Waarschijnlijk wordt haar opvolger een stuk kritischer op migratie, ook omdat steeds meer lidstaten werken aan strengere maatregelen.

Steeds meer lidstaten met strenger migratiebeleid

Landen als Denemarken en ook Oost-Europese landen hebben al jaren een streng asielbeleid. Ook in Zweden is in 2022 een rechtse minderheidsregering aan de macht die migratie beperkt.

De afgelopen jaren had Nederland al korte lijntjes met bijvoorbeeld Oostenrijk en Italië. In het verzet tot toetreding van Roemenië en Bulgarije tot het Schengengebied trok Nederland gezamenlijk op met Oostenrijk. En premier Rutte sloot samen met de Italiaanse premier Meloni een migratiedeal in Tunesië. Stuk voor stuk potentiële bondgenoten van het kabinet-Schoof. Maar sinds twee weken is het politieke en maatschappelijk debat in het belangrijkste land veranderd.

Een 'zeitenwende' op migratie?

De afgelopen jaren benadrukte de Duitse regering, met een coalitie van sociaaldemocraten, groenen en liberalen, regelmatig de humanitaire kant van het asielbeleid. Een kantelpunt kwam eind augustus: een Syrische asielzoeker stak willekeurige mensen neer in de Duitse Solingen. Drie mensen kwamen om het leven. Binnen een week presenteerde de regering in Berlijn een veel strenger asiel- en migratiebeleid.

Toch is dat in de ogen van veel Duitsers niet voldoende, zegt correspondent Jeroen Akkermans. "Het huidige beleid wordt niet meer geaccepteerd. De aanval in Solingen heeft het laatste zetje gegeven, maar de onvrede broeit al langer. Je ziet de opmars van de rechts-populistische AfD, die heeft effect, met name op de CDU." 

De christendemocratische CDU speelt een sleutelrol in de Duitse politiek en staat aan kop om volgend jaar opnieuw de nieuwe bondskanselier te leveren, nadat de sociaaldemocratische Olaf Scholz het stokje van Angela Merkel overnam.

Dit alles is politiek interessant voor Nederland, constateren diplomaten. De kanteling in Duitsland kán Nederland helpen om in Europees verband strengere migratieregels af te spreken. Ook PVV-Europarlementariër Marieke Ehlers zegt dat de recente veranderingen in het migratiebeleid van Duitsland laten zien dat een stevige aanpak mogelijk is. "Het is altijd duidelijk geweest dat er in Brussel meer te halen valt dan links ons wil doen geloven", aldus Ehlers.

Focus van Faber (en Schoof)

Pas na de presentatie van het regeerprogramma, volgende week, zal exact duidelijk zijn wat het kabinet in Brussel op tafel wil leggen, en kunnen de Nederlandse diplomaten vol aan de bak.

Al is de trend dus rechtser, Brussel zal Nederlandse plannen toetsen of ze in strijd zijn met Europese verdragen. Ook kan het tegengas verwachten van partijen links van het midden. Zo zegt Europarlementariër Anna Strolenberg van Volt 'zeer kritisch' te zijn op de wensenlijst van Schoof. "Het zijn migratieplannen die stevig ogen maar vooral voor de bühne zijn. De vraag is of ze überhaupt kunnen, of ze stand houden bij de rechter." 

Strolenberg verwacht over migratie een strijd tussen nationale regeringen en het Europees Parlement, waar een pro-Europese coalitie een meerderheid heeft. "Als steeds meer landen zich terugtrekken uit Europese afspraken over migratie, valt het hele kaartenhuis in elkaar."

En of ons land politiek succes kan boeken, is ook afhankelijk af van de politieke effectiviteit van Schoof en Faber. 

Premier Rutte bewees jarenlang dat Nederland kon meespelen op het allerhoogste niveau. Rutte ontpopte zich als een oliemannetje, op zoek naar geitenpaadjes. 

Of Schoof en Faber zich kunnen ontwikkelen tot oliemannetje en olievrouwtje? Beide bewindspersonen zijn onervaren op het Europese toneel. Met je vuist op tafel slaan, is niet de meest effectieve aanpak. Het vinden van gelijkgestemden, kleine coalities van landen bouwen en zo de Brusselse regelmachine in je eigen voordeel proberen te draaien.

'Opt-out' onhaalbaar

Volgens diplomaten is de opt-out, waarbij Nederland zich dus niet meer aan Europese migratieafspraken hoeft te houden, onhaalbaar. Nederland kan wel de wens indienen, maar een dergelijke opt-out kan pas geregeld worden bij onderhandelingen over een nieuw Europees verdrag. En dat wordt de komende jaren niet verwacht. 

Aanscherpingen zoals meer grenscontroles en het beperken van gezinshereniging is kansrijker, mits het kabinet binnen Europese verdragen en afspraken blijft.

Ook over het sluiten van nieuwe migratiedeals klinken positieve geluiden, ook van Anna Strolenberg van Volt. "Afhankelijk van hoe de afspraken er uitzien kunnen we in een ander land een vluchtelingenopvang opzetten, dan is het niet verkeerd."

Met een rechtser Europees Parlement, een nieuwe Europese Commissie en steeds meer lidstaten die werken aan een strenger migratiebeleid staan de Europese sterren voor Schoof en Faber iets gunstiger, al biedt dat nog geen garantie op politiek succes.