Bedrijven durven niets: waarom de Duitse economie muurvast zit

De Duitse industrie gold lang als motor van de Europese economie, maar die motor staat inmiddels nagenoeg stil. Bedrijven durven niets en consumenten houden de hand op de knip. En dat is echt uitzonderlijk, zegt hoofdeconoom Sander Tordoir van het Center for European Reform, een denktank in Berlijn.

"Als je kijkt naar de periode na de Koude Oorlog hebben we nog nooit meegemaakt dat zowel de industriële productie, als de consumptie tegelijkertijd dalen en stagneren. Al jaren. De economie van Duitsland wordt omhoog gehouden door overheidsdiensten en de zorg. Dat zijn niet de meest productieve sectoren ter wereld."

Bedrijven hebben last van hoge energieprijzen en toenemende concurrentie uit China, zegt Carsten Brzeski, hoofdeconoom van ING Duitsland. “Duitsland heeft een concurrentiekrachtprobleem. Daar moet je proberen uit te komen.”

Politieke partijen hebben daar geen panklaar antwoord op, ziet Brzeski. "Je ziet dat ze allemaal wel iets willen doen rondom investeringen, of belastingverlagingen, of subsidies. Maar als je echt goed luistert, is er geen enkele partij die bereid is écht ver te gaan en de vraag te stellen: is de Duitse industrie eigenlijk nog wel in staat om met China te concurreren."

Banen op de tocht

Brzeski noemt de kwakkelende auto-industrie, waar de Chinese voorsprong op het gebied van elektrische auto's inmiddels zo groot is dat het ondoenlijk lijkt om het gat nog te dichten.

Dat komt deels omdat China op een oneerlijke manier handel drijft, zegt Tordoir. "Duitsland kan daar weinig aan doen, of is daar in elk geval niet schuldig aan", zegt hij. Dat terwijl het land wel te maken heeft met de consequenties. "Dat heeft ook impact op de Duitse middenklasse. Zij maken zich zorgen over hun baanzekerheid."

De christendemocratische CDU/CSU is de grootste geworden in Duitsland. Leider Friedrich Merz mikt op een nieuwe regering voor Pasen.

De belangrijkste klus voor een nieuwe Duitse regering is de economie uit het slop trekken. Bijvoorbeeld met het doen van broodnodige investeringen. "Het is een klassiek economisch probleem", legt Tordoir uit. "Als de private sector angst heeft om te investeren, en de consumenten weinig vertrouwen om te consumeren, dan is het aan de overheid om schwung in de economie te brengen."

Schuldenbremse

En dat geld is er ook. Zeker vergeleken met andere landen is de Duitse staatsschuld uitzonderlijk laag. Maar wat de mogelijkheid van stevig investeren in de weg zit, is de zogeheten Schuldenbremse ('schuldenrem'), het Duitse grondwettelijk verbod op het maken van teveel staatsschuld.

Tordoir: "De middenpartijen zien dat ook allemaal wel. Maar de vraag is of de schuldenrem hervormd kan worden. De kleinere partijen op de flanken zien dat anders." En er is een meerderheid nodig in het parlement om de grondwet te hervormen.

Het is ook voor Nederland belangrijk hoe de nieuwe Duitse regering eruit komt te zien, en welk beleid ze gaat voeren. De Nederlandse economie is verweven met die van Duitsland. "Als Duitsland in stagnatie zit, of in een lichte recessie, dan voel je dat in Nederland", zegt Brzeski.

Een bekend gezegde was altijd: 'als Duitsland niest, wordt Nederland verkouden'. Die tijd lijkt wel voorbij, omdat de Nederlandse economie minder afhankelijk is geworden van de Duitse industrie, en meer is gericht op de dienstensector.

Lichtpuntjes voor Nederland

"Maar als je grootste handelspartner niet groeit, dan voel je dat", aldus Brzeski. Toch ziet hij ook lichtpuntjes voor Nederland. "Als Duitsland wel écht gaat investeren en open staat voor innovatie, dan zijn er ook kansen voor Nederlandse bedrijven om op die investeringen mee te liften."

Friedrich Merz is de leider van de christen-democraten in Duitsland, de grootste partij na de verkiezingen. Merz wordt daarmee de nieuwe bondskanselier.