Wat als Rusland echt Oekraïne binnenvalt? 'Ik voorspel een naargeestige oorlog'
Bij het topoverleg vandaag tussen Joe Biden en Vladimir Poetin staat de gespannen situatie rond Oekraïne met stip op de agenda. Een overleg op het scherpst van de snede nu Russische troepen zich verzamelen aan de Oekraïense grens, zeggen Rusland-volgers. "Bij een misrekening kan het ineens fout aflopen."
De presidenten van de Verenigde Staten en Rusland spraken elkaar in juni nog in levende lijve in een villa buiten de Zwitserse stad Genève, maar treffen elkaar nu in een videogesprek.
Dreigende aanval
Hoewel er vooraf met "strategische stabiliteit, cyber en regionale vraagstukken" officieel meer gespreksonderwerpen zijn genoemd, zal Oekraïne de boventoon voeren. De Amerikanen beschuldigen de Russen ervan dat zij een militaire aanval voorbereiden op dat land, met liefst 175.000 man sterk.
De Russen zeggen op hun beurt bang te zijn dat Oekraïne lid wordt van het westerse bondgenootschap NAVO. Ze vrezen dat Oekraïne oefeningen van de Amerikanen zal toestaan op hun grondgebied en dat het land zo uitgroeit tot een militaire basis van het Westen.
'Klein-Russen'
"Poetin erkent Oekraïne niet als soevereine staat", zegt Hubert Smeets, historicus en oprichter van kennisplatform Raam op Rusland. "Voor Poetin is Oekraïne geen onafhankelijk buurland. Hij noemde de Oekraïners eerder dit jaar in een essay nog 'klein-Russen' waarmee de Russische bevolking historisch gezien dezelfde taal, cultuur en religie deelt."
Poetin eist dat Oekraïne afziet van alle denkbare bondgenootschappen met het Westen. Het land mag geen toenadering zoeken met Europa, laat staan lid worden van de EU. Smeets: "Al wil Poetin vooral dat Oekraïne geen eigen buitenlandse politiek voert en dat het zo in feite een satellietstaat van Rusland blijft."
"Poetin erkent Oekraïne niet als soevereine staat."
Garanties weinig waard
Het Witte Huis heeft voorafgaand aan de topontmoeting laten weten dat de VS nogmaals zijn steun voor 'de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne' zal uitspreken. De Amerikanen hebben in het verleden vaker gedreigd dat er 'kosten' verbonden zijn aan een aanval op Oekraïne.
Dit ook vanwege het zogeheten Memorandum van Boedapest waarbij Oekraïne in 1994, in ruil voor het opgeven van zijn kernwapen, garanties kreeg van het Westen dat hun grenzen gerespecteerd zouden worden. Maar in 2014 bleken die garanties nog weinig waard: niemand schoot Oekraïne te hulp bij het uitbreken van het conflict in Oost-Oekraïne.
'Niet zonder slag of stoot'
"Een heel gespannen situatie", zegt Rusland-deskundige Bob Deen van denktank Clingendael over de bijeengebrachte Russische troepenmacht. "Er is al het slepend conflict gaande in Oost- Oekraïne waarbij al dertien- tot veertienduizend doden zijn gevallen. Bij een grote concentratie van troepen en oplopende zorgen aan twee kanten is er altijd risico op een misrekening. Dan kan het ineens fout aflopen."
Dan kan bijvoorbeeld gebeuren in de Oost-Oekraïense regio's Donetsk en Luhansk, waar nu al wordt gevochten tussen de separatisten en het Oekraïense regeringsleger. "Als het Russische leger echt aanvalt in bijvoorbeeld Donetsk dan voorspel ik een hele naargeestige oorlog", zegt Smeets.
"Oekraïne zal niet met zijn pootjes in de lucht op zijn rug gaan liggen. Het Oekraïense leger is de laatste zeven jaar behoorlijk vooruit gegaan en mag er echt zijn. Al is het Russische leger veel sterker, het zal niet zonder slag of stoot kunnen binnenvallen."
Voor Smeets is zo'n oorlog pas echt denkbaar als Rusland kan aantonen dat zijn staatsburgers in gevaar komen. En die kans is aanwezig, omdat honderdduizenden mensen in Oost-Oekraïne de afgelopen jaren een Russisch paspoort hebben gekregen en zelfs mochten stemmen bij de laatste parlementsverkiezingen.
De kans dat Oekraïne echt lid wordt van de NAVO is erg klein omdat Frankrijk en Duitsland hier nooit enthousiast over zijn geweest, zei oud-NAVO-topman Jaap de Hoop Scheffer vrijdag bij BNR Nieuwsradio.
Vooral afschrikken
Deen verwacht op dit moment niet dat het snel uitdraait op een grote confrontatie. "Zowel de Amerikanen als de Russen zitten niet te wachten op een nieuw militair conflict. Het meest realistisch is dat Poetin niet alles krijgt wat hij wil, maar dat hij achteraf kan zeggen dat Rusland als grootmacht met de baas van Oekraïne, zoals de Russen dat formuleren, heeft gesproken. Biden zal vooral willen afschrikken."
Bij het afschrikken van de Russen wordt zoals gebruikelijk met economische sancties gedreigd. Het westen zette eerder sancties tegen Rusland in, gericht op onder meer staatsbanken, olie en wapens. "Maar dat stelt niet heel veel voor. Ook de Amerikaanse handel met Rusland stelt weinig voor", zegt Smeets. "De Amerikanen zullen daarom proberen om bij nieuwe sancties met Duitsland op te trekken."
Westerse leiders roepen Rusland op tot de-escalatie
De leiders van de Verenigde Staten, Duitsland, Italië, Frankrijk en Groot-Brittannië hebben Rusland gisteravond laat opgeroepen om de opgelopen spanningen met Oekraïne te de-escaleren.
Volgens een woordvoerder van de Britse premier Boris Johnson willen de leiders een verenigd front vormen te midden van 'dreigingen en vijandigheid vanuit Rusland'. Tijdens een telefoongesprek herbevestigden de landen ook hun steun voor de 'territoriale integriteit van Oekraïne', vertelde de woordvoerder.
Stevig drukmiddel
Daarbij heeft het Westen nog een stevig drukmiddel in handen: het elektronische betalingssysteem SWIFT dat een groot deel van alle internationale betalingen regelt. "Een nucleaire optie die voor zowel Rusland als Europa grote consequenties heeft", zegt Smeets. "Maar dit is niet iets dat de Amerikanen in hun eentje kunnen beslissen."
Een andere genoemde sanctie-optie is het niet in gebruik nemen van Nord Stream 2, de omstreden pijpleiding die Russisch gas via de Oostzee naar Duitsland brengt. Deen: "Verschillende Europese landen, waaronder Nederland, zijn afhankelijk van Russisch gas, dat maakt het voor de EU veel moeilijker om met een stem te spreken. Omdat de belangen zo uiteenlopen."