Hoe kon het zover komen? Politici bedreigd op (a)sociale media
Vijf jaar lang had ze dag en nacht beveiligers om zich heen voor haar werk in het Midden-Oosten, maar nergens voelt Sigrid Kaag zich onveiliger dan in Nederland, zei ze gisteravond bij Beau. Net als andere politici krijgt ze regelmatig te maken met scheldkanonnades en doodsbedreigingen op sociale media. Hoe kon het zover komen? "Vroeger waren mensen ook weleens razend op politici, maar dan moesten ze eerst pen en papier zoeken."
"Ik had te maken met Hezbollah, maar ook met ISIS", vertelde Kaag gisteravond over haar werkzaamheden als VN-gezant in Syrië en Libanon. "Vijf jaar lang, maar ik had nooit verwacht dat ik mij onveiliger en onvrijer zou voelen in eigen land." Bekijk hier het hele fragment:
Ook PVV-leider Geert Wilders, voormalig coronaminister Hugo de Jonge en prominente OMT-leden krijgen nog geregeld doodsverwensingen om de oren. Als het tot een zaak komt, blijkt vaak dat het gaat om jongeren, mensen met een kleine sociale kring, een gebrekkige ontwikkeling, of een combinatie van voornoemde factoren.
Er wordt op sociale media naar hartenlust gescholden, geïntimideerd en bedreigd, ziet radicaliseringsexpert Jelle van Buuren van de Universiteit Leiden. "Vroeger waren mensen ook weleens razend op politici, maar dan moesten ze eerst pen en papier zoeken, dan een envelop halen, een postzegel plakken en de brief ook nog eens gaan posten. 99 van de 100 keer was de ergste woede dan al wel gezakt. Nu staan de eerste reacties al op Twitter voordat een politicus überhaupt is uitgesproken. De gemoederen zullen wat bedaard moeten worden, maar daarvoor bestaat geen eenvoudige oplossing."
Polarisatie en ophef worden beloond
Het zal je vast weleens zijn opgevallen dat de berichten met de meeste vind-ik-leuks en reacties bovenaan je tijdlijn verschijnen. Vaak zijn die berichten onschuldig van aard, maar soms gaat het ook om polariserende berichten – die zorgen immers voor een hoop discussie. "Op Twitter en Facebook hangt alles af van algoritmes: polarisatie en ophef worden beloond", zegt mediasocioloog Peter Vasterman. Wie een opruiend bericht plaatst, ziet zichzelf door de hoeveelheid vind-ik-leuks van gelijkgestemden en reacties aangemoedigd om ermee door te gaan en de volgende keer misschien nog wel een stapje verder.
Volgens Vasterman zal de oplossing van Twitter en Facebook moeten komen. "Zij zullen hun systemen anders moeten inrichten, maar dat raakt ook aan het verdienmodel. We zijn overgeleverd aan Amerikaanse techbedrijven die internationaal de dienst uitmaken. Daarom ligt er ook een grote verantwoordelijkheid voor hen."
Wat in ieder geval niet zal helpen, is inzetten op een harde repressieve aanpak, zegt hoogleraar rechtssociologie Maartje van der Woude van de Universiteit Leiden. "Dan zal de discussie zich toespitsen op de vraag: wiens gedragingen criminaliseer je? Verdachten zullen zich al snel aangepakt voelen op hun ideologie."
Van der Woude gelooft in de dialoog, al 'klinkt dat misschien een beetje slap', zegt ze. "Dat is iets anders dan met elkaar in debat gaan, dat er meer op is gericht je gelijk te halen. Het is belangrijk om erachter te komen waar de pijnlijke angel zit die eruit moet worden gehaald om de spanning eraf te halen. Waar komt bijvoorbeeld de fakkeldrager voor het huis van Kaag vandaan? Wat drijft hem? Vanwaar die angst? Vanwaar de gerichtheid op deze persoon?"
Beetje polarisatie is gezond
Van der Woude: "Toen ik begin vorig jaar naar de bestorming van het Capitool in Washington keek, stelde ik mezelf de vraag: zou zoiets ook in Nederland kunnen gebeuren? Toen beantwoordde ik die vraag voor mezelf nog met: nee, daar zitten we heel ver vandaan. Als je nu, een jaar later, kijkt naar de incidenten gericht aan politici en prominente OMT-leden, vrees ik wel dat we een kant opgaan waar polarisatie doorschiet. Een beetje is gezond, we kunnen het niet allemaal met elkaar eens zijn, maar het wordt problematisch als mensen bereid zijn om geweld te gebruiken."
Van Buuren zegt dat de oplossing 'uit vele hoeken en gaten' zal moeten komen. Een deel daarvan is pedagogisch. "We moeten kinderen blijven leren dat het oké is om met elkaar van mening te verschillen zonder elkaar daarbij verrot te schelden, maar mensen zullen elkaar ook moeten aanspreken op misdragingen op sociale media. Een ander deel ligt bij politie en justitie, maar dan als sluitstuk van het probleem. Tegen de meest extreme uitwassen zal gericht moeten worden opgetreden."
Toename meldingen bedreigde politici
Het Team Bedreigde Politici houdt cijfers bij van bedreigingen van onder meer ministers en staatssecretarissen, maar ook van bijvoorbeeld de voorzitter van de Raad van State en de Nationale Ombudsman.
- 2015: 200 meldingen
- 2016: 239 meldingen
- 2017: 331 meldingen
- 2018: 620 meldingen (veel bedreigingen vanwege de cartoonrel rondom Geert Wilders)
- 2019: 393 meldingen
- 2020: 600 meldingen
Het Openbaar Ministerie zegt dat al te doen. Sinds 2020 worden meer mensen voor de rechter gebracht, zegt een woordvoerder. "Voorheen werden zaken afgedaan met een boete of een taakstraf. Tegenwoordig dagvaarden wij vaker, het beleid is hierin gewijzigd." Bij het Team Bedreigde Politici van het OM kwamen in 2020 zeshonderd meldingen binnen. Volgende maand komen er cijfers over 2021.
Een deel van deze verdachten is jong, minderjarig zelfs en brengt veel tijd door achter de computer. Ze worden meegezogen in radicalisering, stelt het OM. De bedoeling van de harde aanpak is om 'hier een streep te trekken'.