Dit is de wraakzuchtige dictator Loekasjenko: 'Hij is tot alles in staat'

De laatste dictator van Europa wordt hij genoemd. En dat is niet voor niets, zegt RTL Nieuws-correspondent Eva Hartog. "Hij is lang geleden een koers ingeslagen, de koers van de macht, en zal die tot het eind bewandelen. Daarvoor is hij tot alles bereid."

Dat blijkt in 2020 als Belarus naar de stembus gaat en grote protesten uitbreken. Het vormt de basis van een steeds hoger oplopend conflict.

Massaal protest

Loekasjenko wint die verkiezingen glansrijk, maar alleen dankzij grootschalige fraude. De oppositie heeft geen schijn van kans.

Veel Belarussen willen af van het bewind van Loekasjenko, die dan al 26 jaar aan de macht is, en gaan massaal de straat op om vreedzaam te demonstreren. Niet eerder was het verzet zo groot. Tienduizenden mensen vullen de pleinen van Minsk, ook in andere steden is protest.

De macht wil Loekasjenko niet opgeven. Verzekerd van zijn zesde presidentstermijn grijpt de dictator na de verkiezingen hard in. Pakte hij in de aanloop naar de verkiezingen al oppositiekandidaten op, nu richt hij zich ook op zijn eigen burgers, die in de weken na de verkiezingen de straat op blijven gaan.

Bont en blauw geslagen

Loekasjenko's ordetroepen arresteren zeker 35.000 mensen. Ze worden bont en blauw geslagen, er vallen zelfs doden. Het gezicht van het protest, politicus Svetlana Tichanosvkaya, wordt het land uitgezet. Haar man, de oorspronkelijke kandidaat voor de oppositie, blijft achter in de gevangenis.

"Toen de protesten uitbraken had Loekasjenko twee dingen te verliezen: zijn reputatie en zijn macht", vertelt Hartog. "Het eerste is hij volledig kwijt. Loekasjenko had al niet meer de steun van de meerderheid van zijn onderdanen, maar het geweld dat tegen demonstranten werd en nog steeds wordt gebruikt heeft Belarussen verder tegen hem in het harnas gejaagd."

Ook zijn internationale reputatie ligt aan diggelen. De ingewikkelde, maar toch op een bepaalde manier stabiele verstandhouding die Loekasjenko jarenlang met Europa onderhield, lijkt nu definitief kapot.

Europese sancties

Het optreden van Loekasjenko kan niet onbestraft blijven, vindt de Europese Unie. Die voert daarom in oktober 2020 sancties in, vooral gericht tegen tientallen vertrouwelingen van Loekasjenko. Het gaat om reisbeperkingen, en tegoeden in het buitenland worden bevroren.

Loekasjenko blijft eerst nog buiten schot, maar hij en zijn zoon, die hij heeft aangesteld als Nationaal Veiligheidsadviseur, worden een maand later alsnog toegevoegd aan de sanctielijst. In december volgt opnieuw een derde pakket sancties, gericht tegen rijke Belarussische zakenlui.

Pers aan banden gelegd

Loekasjenko lijkt van begin af aan weinig onder de indruk. Hij gaat onverminderd door met repressie in zijn land. Demonstranten, politici en onafhankelijke journalisten worden één voor één van straat geplukt. Ze krijgen jarenlange celstraffen en worden in de gevangenis gemarteld.

Ook richt Loekasjenko zich op onlinenieuwskanalen. Tijdens de Belarussische protesten spelen ze een belangrijke rol. Terwijl de staatstelevisie de zendtijd vult met propaganda, delen de sites beelden van onder meer de harde politieoptredens. Het betekent het einde van de populaire site TUT.BY, die door miljoenen Belarussen werd gelezen. Ook bloggers achter populaire Telegram-kanalen als NEXTA worden aangemerkt als terroristen.

Vliegtuig gekaapt

Eén van hen is Roman Protasevitsj, 26 jaar. Uit angst voor het regime van Loekasjenko vlucht hij eerder al naar het buitenland, vanwaar hij verslag blijft doen van de ontwikkelingen in Belarus. Maar ook over de grens is hij niet veilig, blijkt dit voorjaar als hij instapt op vlucht 4978 van Ryanair.

Na een verblijf in Griekenland pakt Protasevitsj op 23 mei het vliegtuig van Athene naar de Litouwse hoofdstad Vilnius. Daar zal hij nooit aankomen. Onderweg wordt het toestel onder het mom van een valse bommelding gedwongen om zijn koers te wijzigen en landt het in Minsk, waar Protasevitsj direct wordt opgepakt.

Inmiddels wordt hij ingezet voor propagandadoeleinden. In interviews moet hij verklaren dat hij spijt heeft en het regime van Loekasjenko nu steunt. Tijdens zijn eerste verklaringen zijn vermoedelijk de sporen van fysiek geweld te zien. Samen met zijn vriendin blijft hij vastzitten onder huisarrest. 

Loekasjenko zint op wraak

De EU reageert na de kaping opnieuw met sancties en een vliegverbod voor Belarussische vliegtuigen. Maar Loekasjenko weet met zijn acties het protest in eigen land te breken en zint nu op wraak op de EU.

Begin juni slaat Litouwen voor het eerst alarm omdat grote groepen migranten vanuit Belarus naar de grens komen. "Jullie mogen ze zelf gaan vangen", dreigde Loekasjenko eerder in het parlement. Met directe vluchten laat Belarus de migranten uit het Midden-Oosten naar Minsk vliegen, waarna het regime ze zelf in busjes naar de grens met Litouwen en Polen brengt.

Op dit moment hebben duizenden mensen zich bij de grenzen verzameld. Polen en Litouwen hebben de noodtoestand uitgeroepen. Alleen al aan de Poolse grens staan 15.000 soldaten. Ook bouwen de landen verder aan een muur. De migranten zitten intussen in de val. Aan beide kanten stuiten ze op troepen die ze terugsturen: ze worden heen en weer gepingpongd in een niemandsland, terwijl het kwik 's nachts tot onder het vriespunt daalt.

Het migratiebeleid is de achilleshiel van de Europese Unie en Loekasjenko weet dat. De EU heeft opnieuw sancties aangekondigd en de Duitse bondskanselier Merkel heeft contact met de Russische president Poetin, de trouwste bondgenoot van Loekasjenko.

Vluchten verbieden?

Polen roept op de directe vluchten uit bijvoorbeeld Istanbul te verbieden. Het zijn nieuwe pogingen om de dictator van Belarus in het gareel te krijgen, maar voorlopig lijkt hij zich oppermachtig te voelen.

"Hij ziet zich als winnaar die ondanks alle turbulentie nog steeds aan de touwtjes trekt. Dat heeft hij te danken aan zijn veiligheidsdiensten, die hem blijven steunen en aan Rusland, dat inschat dat het met het vertrek van Loekasjenko aan controle zal verliezen", vertelt Eva Hartog.

Tot alles in staat

"Loekasjenko lijkt werkelijk tot alles in staat om zijn eigen positie te behouden. Van het martelen van demonstranten, tot de gedwongen landing van een vliegtuig met een oppositiejournalist aan boord, tot een gevaarlijk spel met mensenlevens op de grens met Polen. Zolang hij maar in het zadel blijft."