Waarom landen meer baby's willen (en daar miljarden voor over hebben)

In geen land ter wereld is de babyschaarste zo groot als in Zuid-Korea. Het vruchtbaarheidscijfer – oftewel het gemiddeld aantal geboren kinderen per vrouw – is er gezakt naar 0,78. Daarmee dreigt de bevolking van het rap vergrijzende Aziatische land op lange termijn te halveren.

Die prognose is een doorn in het oog van de regering. Die is bang dat de economie instort wanneer er straks onvoldoende werkenden zijn om voor al die ouderen te zorgen, en dat de aanwas voor het leger stokt.

Alles uit de kast

Dus wordt alles uit de kast getrokken om de rap dalende trend te keren: meer kinderbijslag, betere kinderopvang, langer ouderschapsverlof en tal van andere subsidies. Opgeteld trok het land hier de afgelopen zestien jaar omgerekend ruim 185 miljard euro voor uit. Het effect? In die periode daalde het vruchtbaarheidscijfer met 25 procent.

Ook andere grote economieën in de regio kampen met een bevolkingskrimp. In Japan werden vorig jaar voor het eerst sinds het tellen begon in 1899 minder dan 800.000 kinderen geboren. Dat historische dieptepunt was voorspeld, maar deed zich wel acht jaar eerder voor dan de regering had verwacht. Japan heeft nu verreweg het hoogste percentage senioren ter wereld: bijna 30 procent van de 125 miljoen Japanners is ouder dan 65 jaar.

Verdubbeling kindertoeslag

Een schrikbeeld, vinden ze ook daar. De Japanse regering vreest dat bevolkingskrimp gepaard zal gaan met economische krimp, waardoor kosten voor publieke voorzieningen zoals de infrastructuur of de zorgkosten niet langer opgebracht kunnen worden. De Japanse premier Kishida beloofde onlangs om het nationale budget voor kindertoeslagen te verdubbelen tot omgerekend 70 miljard euro.

Dan China, waar de bevolking voor het eerst in ruim zestig jaar niet langer groeit. De piek werd daar vorig jaar bereikt en sindsdien neemt het aantal inwoners af. Zo waren er begin dit jaar bijna 850.000 Chinezen minder dan een jaar eerder. In sommige grote steden worden daarom 'babycheques' uitgedeeld aan nieuwe ouders.

Geen geld, geen tijd

"Ik hou van kinderen", zegt Jenny Gao (37), een docent Engels uit de hoofdstad Peking. "Maar ik heb er maar één, omdat ik geen geld en geen tijd heb voor meer. Mijn man werkt ook zes dagen per week en van hem kan ik ook niet heel veel verwachten." Gao ziet ook dat het in China. waar de omstreden eenkindpolitiek pas ruim zeven jaar gelden werd afgeschaft, nu aantrekkelijk is voor ouders om meer dan twee kinderen te krijgen. "Maar meer dan één kind is niet mogelijk voor mij, zelfs niet als ik er meer voordeeltjes voor zou krijgen."

Haar 39-jarige stadsgenoot Wu houdt het ook bij één kind. "Mijn man en ik hebben een druk leven en werken allebei. Scholing en zorg zijn heel duur. Ik geloof wel dat de overheid het wil aanmoedigen om kinderen te krijgen. Ik zie de voordeeltjes ook wel, maar het is bij lange na niet genoeg. Zelfs als ze me veel meer voordeel zouden geven, zou ik nog niet meer kinderen willen."

India groeit (nog) wel

In India, dat met ruim 1.4 miljard inwoners dit voorjaar China inhaalde als het land met de grootste bevolking, groeit de bevolking voorlopig nog wel. Daar ligt de piek op 1,7 miljard mensen rond het jaar 2064, schat de VN, voordat ook daar de daling zal intreden. Het in de VS gevestigde Institute for Health Metrics and Evaluation voorspelt dat de bevolking van India tegen het einde van de eeuw kan terugvallen tot zo'n 1 miljard.

Hoewel dus veel publiek geld wordt uitgetrokken voor meer baby's, is er veel bewijs dat dit soort ingrepen maar heel beperkt effect hebben, zegt demograaf Leo van Wissen van onderzoeksinstituut NIDI. "Vaak leiden financiële prikkels wel tot een tijdelijk effect: men neemt wel eerder een kind als daar een financieel voordeel uit komt, maar dat leidt uiteindelijk niet tot een groter gezin. Het heeft dus eerder een effect op gezinsplanning, dan op gezinsgrootte."

Cultuuromslag nodig

Want daarvoor is een cultuuromslag nodig. Een hele samenleving moet erop ingericht worden met ouderschapsverlof, een gezonde rolverdeling tussen mannen en vrouwen en een sterke positie van vrouwen op de arbeidsmarkt, zegt Van Wissen. "Een cultuur die niet zo makkelijk te veranderen is. Kijk naar China: het vruchtbaarheidscijfer in gaat niet of nauwelijks omhoog, ondanks het beleid. Je kunt vrouwen makkelijker dwingen om géén kind te krijgen, dan om méér kinderen te krijgen."

Momenteel leeft al zo'n 60 procent van de wereldbevolking in landen waar het vruchtbaarheidscijfer op of onder 2,1 kinderen per vrouw ligt. Dat wordt het 'vervangingsniveau' genoemd, waarbij een bevolking gelijk blijft omdat er genoeg baby's worden geboren om alle ouders te vervangen, met een kleine correctie naar boven voor mensen die overlijden en zich niet hebben voortgeplant.

Migratieland

Ook Nederland zit onder die grens. In 2022 werden 168.000 kinderen geboren, ruim 11.000 minder dan het jaar ervoor. Het gemiddeld kindertal kwam zo uit op 1,49 per vrouw en dat is dus ruim een kwart lager dan nodig is om de voorgaande generatie te vervangen. "Maar we merken er niets van omdat we een migratieland zijn geworden", zegt Jan Latten, voormalig hoofddemograaf van het CBS. "Zonder migranten zou Nederland bij de volgende generatie een kwart kleiner zijn. We lijken dus meer op Japan of China dan we denken."

'Onbekend terrein'

Demografisch gezien betreden veel landen 'nieuw en onbekend terrein', zegt Michael Herrmann van UNFPA, het Bevolkingsfonds van de VN. "Tientallen jaren lang was een relatief hoge vruchtbaarheid en bevolkingsgroei de norm, nu worden ze geconfronteerd met een lage vruchtbaarheid en een langzame, geen of negatieve bevolkingsgroei."

Ook de UNFPA ziet dat bonusbetalingen voor kinderen of extra kinderen maar kleine en slechts tijdelijke effecten hebben. "Belangrijker is het vermogen van vrouwen en mannen om het opvoeden van kinderen en werk te combineren, wat zeer sterk afhangt van toegang tot goede en betaalbare kinderopvang en flexibele werkregelingen. Landen die het in deze opzichten beter doen, hebben over het algemeen een iets hoger vruchtbaarheidsniveau."

Met medewerking van Roland Smid.