Groot risico op fraude bij goedkoopste plan rekeningrijden

Er wordt al ongeveer dertig jaar gepraat over het invoeren van rekeningrijden, waarbij de huidige wegenbelasting wordt vervangen door een bedrag per kilometer. Het huidige kabinet heeft afgesproken om de invoering ervan in 2030 voor te bereiden. 

Er wordt zelfs nagedacht om de invoering naar voren te halen. Er dreigt namelijk een tekort van miljarden voor de schatkist. Want hoe meer elektrische rijders, hoe minder de staat binnenkrijgt aan accijnzen op brandstof. Een manier om hiervoor te compenseren is het versneld invoeren van rekeningrijden. 

Jaren gesteggeld

De plannen naar voren halen is eenvoudiger gezegd dan gedaan, blijkt wel uit de decennia van politiek gesteggel over het onderwerp. Op dit moment gaat het vooral om de praktische uitvoering: hoe wordt bijgehouden hoeveel kilometers iemand rijdt, zonder zijn privacy te schenden. 

Voor het registreren van kilometers zijn verschillende opties die in een onderzoek in opdracht van het ministerie van Financiën en van Infrastructuur en Waterstaat op een rij zijn gezet. Het onderzoek is van eind vorig jaar, maar pas in januari naar de Tweede Kamer gestuurd.

Op dit moment worden de kilometerstanden van auto's bijgehouden door de RDW, die de registratie van voertuigen en rijbewijzen verzorgt. De RDW krijgt de data door van garages na de APK-keuringen, maar bijvoorbeeld ook bij een bandenwissel of verkoop. Dat werkt goed, maar dat komt omdat de financiële prikkel om te rommelen met de tellerstand niet zo groot is, stellen de onderzoekers. 

Dat verandert als de overstap naar Betalen naar Gebruik - zoals rekeningrijden door het kabinet wordt genoemd - is gemaakt. Het motief om te frauderen is dan een stuk groter: iedere kilometer dat je de teller terugdraait scheelt geld. 

De teller terugdraaien

Bij een tarief van 5 cent per kilometer hoeft naar schatting maar 3 procent van de autobezitters meer dan 2000 euro per jaar aan kilometerheffing te betalen, rekenen de onderzoekers voor. Als het tarief naar 15 cent per kilometer gaat, gaat het ineens om ruim 40 procent van de autobezitters. En dus groeit de groep voor wie het lonend is om de teller terug te draaien. 

Dat zal het vaakst gebeuren bij auto's met een digitale teller. Dat is in 2030 naar verwachting 96 procent van het totale wagenpark. Auto's met mechanische tellers zijn vaak oldtimers, en daar worden niet zo veel kilometers mee gereden. Het motief om te frauderen is dus niet zo groot, verwachten de onderzoekers. Bovendien is fraude met zo'n teller een specialistisch klusje. 

Bij auto's met een digitale teller is fraude een stuk eenvoudiger, en omdat er meer mee gereden wordt ook lonender. Voor enkele honderden euro's koop je een zogeheten mileage blocker. Dat is een apparaatje dat je in je auto kunt inbouwen en vervolgens met je smartphone bedient. Het werkt heel simpel: je blokkeert er de registratie van kilometers mee, tijdelijk of volledig. 

Ook de digitale kilometerteller terugdraaien is mogelijk, met apparatuur die te koop is voor bedragen variërend van honderden tot duizenden euro’s. Het apparaat kan voor meerdere auto's gebruikt worden en het gebruik ervan is lastig te achterhalen. Datzelfde geldt voor de mileage blocker, omdat het apparaat moeilijk te vinden is in de auto. 

Hoe hoger het tarief, hoe meer fraude

Omdat nog niet bekend is hoe hoog het kilometertarief wordt, durven de onderzoekers geen exacte inschatting van het frauderisico te geven. De hoogte van het tarief is wel van belang. Hoe hoger, hoe meer reden om te frauderen. En dat betekent dat er ook meer geïnvesteerd zou moeten worden in het voorkomen van fraude. 

Daar zit overigens ook weer een grens aan: hoe hoger de kosten om het nieuwe systeem in te voeren, hoe minder begrip ervoor. En dat kan weer zorgen dat meer mensen gaan frauderen. 

Tussen de 0,1 en 2,5 procent van alle voertuigbezitters zal overwegen om de kilometerteller te manipuleren als rekeningrijden is ingevoerd, schatten de onderzoekers. Dat kost de schatkist maximaal 400 miljoen euro per jaar aan belastinginkomsten die het misloopt. 

De huidige manier van de kilometerstanden bijhouden is in ieder geval niet voldoende, zoveel is duidelijk. Uit het onderzoek komen drie oplossingen (en eventuele varianten daarop) naar voren om potentiële fraudeurs te ontmoedigen. Optie één is voortbouwen op de RDW-meetmethode, met extra meetmomenten ter controle. 

Optie twee is om een apparaatje in de auto in te bouwen dat het aantal gereden kilometers bijhoudt zonder verbinding met GPS. Daar zitten tal van praktische bezwaren aan, omdat er allerlei zaken geregeld moeten worden, zoals de inbouw van de apparatuur. 

Apparaatjes inbouwen dure operatie

De derde optie is een apparaatje in de auto dat op basis van GPS het aantal kilometers bijhoudt én doorgeeft. Ook hiervoor moet nog veel geregeld worden, net als bij oplossingsrichting twee. Daarnaast heeft deze optie nog als extra moeilijkheidsgraad de privacy. 

Beide opties hebben als nadeel dat er een flink kostenplaatje zit aan het inbouwen van de apparaatjes. Dat kost naar schatting 100 euro per auto, een investering van 890 miljoen euro voor alle personenauto's die op dit moment in Nederland geregistreerd staan. Bovendien kost het tijd, terwijl die juist begint te dringen. 

De onderzoekers vragen zich af of het überhaupt mogelijk is om 2030 te halen. Bij optie één is het wel haalbaar om het in 2028 in gebruik te nemen, als alles goed gaat. Het nadeel van optie één is dat deze een min scoort op het gebied van frauderisico. De onderzoekers raden dan ook aan om te onderzoeken wat voor maatregelen er nodig zijn om deze risico's te verkleinen. 

Dat onderzoek wordt nu uitgevoerd en is naar verwachting in juni klaar, meldde staatssecretaris Marnix van Rij (Financiën) in februari.

Wetgevingsproces

Wat de uitkomsten en eventuele extra moeilijkheden ook zijn, de invoering is sowieso nog lang niet geregeld. Zo moet er nog een wetsvoorstel komen, waar nog een inspraakronde op volgt. Verder moet de wet nog door het parlement.

Als er wordt samengewerkt met andere partijen, moet dat nog afgestemd worden. En als dat allemaal is gelukt, moet het nog allemaal uitgevoerd worden.