Advies aan kabinet: basisbaan voor mensen die lang in bijstand zitten
Mensen die weinig kans hebben op de arbeidsmarkt moeten een basisbaan met langdurige begeleiding krijgen in plaats van een uitkering. Dat is een van de aanbevelingen om de kwaliteit van werk in Nederland te verbeteren en staat in een rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, de WRR. "Mensen moeten terug kunnen vallen op de hulp van experts."
Het recht op een basisbaan zou het vangnet van de verzorgingsstaat moeten zijn, niet de bijstand, schrijven de onderzoekers in het rapport. "Werk is psychologisch en sociaal zo belangrijk dat mensen niet meer kunnen worden 'afgescheept' met een uitkering", aldus de onderzoekers. De basisbaan is geen verplichting, zou ook niet tijdelijk hoeven zijn en ook geen opstap naar een andere baan moeten zijn.
Volgens de WRR is er een 'kwalitatieve mismatch' tussen werkgevers en werkzoekenden. "Mensen die langere tijd geen werk hebben gehad, passen niet zomaar in openstaande vacatures."
Onbenut arbeidspotentieel
"Er staan een miljoen mensen langs de kant, die bijvoorbeeld meer willen werken. Dat is het onbenut arbeidspotentieel en daar liggen kansen voor werkgevers", vertelt Robert Went, een van de onderzoekers die meeschreef aan het rapport. "Die mensen kun je met behulp van opleidingen aan het werk helpen. Maar er is ook een groep die het ook niet redt met die aanpakken. Voor die groep is de basisbaan."
'Lessen getrokken uit Melkertbanen'
Gesubsidieerd werk is niet nieuw. In 1994 werden 40.000 mensen aan een gesubsidieerde baan geholpen, bedacht door toenmalig minister van Sociale Zaken Ad Melkert. Het doel was doorstroming naar een reguliere baan met bijbehorend loon. Mensen werden bijvoorbeeld stadswacht of conciërge op een school. Met de decentralisatie van de bijstand in 2003 kwam een eind aan deze banen.
Went vertelt dat de onderzoekers daar lessen uit hebben getrokken. "Er wordt over Melkertbanen nog steeds verschillend gedacht. Daar zat dwingend in dat mensen door moesten stromen, maar de basisbanen zullen soms zelfs speciaal gecreëerd moeten worden omdat mensen anders langdurig geen baan hebben. Anders zet je mensen twee jaar in zo'n baan, moeten ze erna eruit en dan ben je het effect van de basisbaan kwijt."
Langdurige begeleiding
De onderzoekers pleitten voor langdurige en blijvende begeleiding van mensen die moeilijk aan een baan kunnen komen. Went haalt een voorbeeld aan van de Deense arbeidsmarkt.
"Daar krijgen moeilijk te plaatsen mensen een collega die hen coacht." Die persoonlijke benadering is nodig omdat er vaak ook andere dingen meespelen, zoals een schuld of psychische of lichamelijke problemen. "Mensen moeten kunnen terugvallen op de hulp van experts."
Politiek verdeeld over gesubsidieerd werk
In 2017 pleitte de directeur van het UWV ook al voor gesubsidieerde banen. Dat zou goedkoper zijn dan werklozen en bijstandsgerechtigden een uitkering geven. Ook het CDA pleitte vorig jaar al voor een basisbaan. Wie in de bijstand zat, zou een ondersteunende functie moeten krijgen in de publieke sector.
De VVD vond het wel een goed idee, maar vroeg zich af hoe het plan betaald zou worden. De PvdA zag er niets in, omdat de vergoeding lager dan het minimumloon zou zijn. D66 sloot zich daarbij aan, de SP vond dat mensen met een basisbaan 'geen goedkoop alternatief voor werkgevers' mochten worden.
Wie deze basisbanen moet bekostigen, laat de WRR open in het rapport. "De invulling laten we aan de politiek." De vergoeding zou op een soortgelijk bedrag dat uitkeringsgerechtigden nu al krijgen kunnen uitkomen, maar ook die uitvoering ligt bij de politiek.
Nieuwe initiatieven voor gesubsidieerd werk
Sommige gemeenten, zoals Amsterdam, Den Haag en Groningen, werken al met nieuwe initiatieven voor gesubsidieerd werk. Zo kent de gemeente Den Haag sinds 2017 de zogeheten StiP-regeling (Sociaal Traject in Perspectief). Die helpt organisaties aanvullende taken uit te voeren die anders niet gedaan zouden worden. De afgelopen drie jaar heeft de gemeente met bedrijven en andere organisaties 1000 mensen op deze manier aan werk geholpen.
De Haagse Bianca Warmenhoven, een alleenstaande moeder met een dochter, zat vier jaar in de bijstand voordat ze via de StiP-regeling aan een baan kwam. "Ik heb heel veel gesolliciteerd, maar ik was vanwege mijn dochter niet flexibel genoeg en kreeg altijd nee te horen. Uiteindelijk wees een vriendin me op de StiP-banen. Toen is het balletje gaan rollen."
Ze kwam bij Stichting Jeugdwerk terecht, een organisatie die zich inzet voor opvang voor kinderen en ouderen in de armere wijken in Den Haag. "Dat ging heel snel, ik zat meteen in de tweede selectie en mocht op gesprek bij de directeur."
'Opleiding geeft kans op werk'
Nu werkt ze vier dagen als assistent kinderwerk, waar ze kinderen tot twaalf jaar oud helpt met tekenen, knutselen en koken. Daarnaast volgt ze een dag in de week een opleiding tot pedagogisch medewerker. "Na een half jaar in dienst dacht ik: werken met kinderen en hun ouders is ook echt mijn passie. Ik wil daar verder in groeien."
De StiP-regeling duurt doorgaans drie jaar. Voor Bianca is het eind dit jaar afgelopen. "Dit is wel mijn kans om na mijn StiP-regeling ergens met een papiertje te gaan werken. De gemeente en de stichting hebben me echt geholpen. Ik kijk wel verder, ook door de opleiding."
Vorig jaar opperde het kabinet een tegenprestatie voor mensen die een uitkering krijgen. Onderzoeker Went denkt dat verplichtingen averechts werken. "Je moet met mensen in gesprek gaan om ze te helpen. Als mensen met een uitkering vrijwilligerswerk doen en dat moet verplicht een baan worden, werkt dat bij sommige groepen niet. Ook omdat werk intensiever is geworden. Dan zou zo'n basisbaan helpen."
Uiteindelijk levert een basisbaan de samenleving veel op, zegt Went, want er vloeit ook gezondheidswinst en sociale integratie uit voort. Een gezondere bevolking hoeft namelijk minder vaak een beroep te doen op sociale voorzieningen.
