Hoe praat je met je kind over de oorlog? 'Vertel steeds een stukje meer'

"De afgelopen maanden is er veel reuring geweest. De gijzeling in Amsterdam, grensoverschrijdend gedrag, het filmpje van Lil Kleine en zijn vriendin en nu de inval van Rusland in Oekraïne", vertelt Rob van der Gaag-Verheij. Hij is programmaleider van de Vreedzame School, een programma waarmee kinderopvang en (basis)scholen werken aan democratisch burgerschap. "Het zijn grote thema's die ook kinderen raken."

Kinderen krijgen hoe dan ook deze heftige onderwerpen mee, omdat de tv of radio aan staat, of ze horen gesprekken aan tafel of zien video's op social media.

Kinderen voelen emoties

Hoe kinderen reageren op deze onderwerpen, is natuurlijk afhankelijk van hun leeftijd, maar ook van hoe de ouder reageert op het nieuws. "Jonge kinderen zijn supersensitief en voelen de sfeer haarfijn aan. Als ouders emotioneel, verdrietig of boos zijn, voelt een kind dat. Een kind snapt misschien niet wat er aan de hand is, maar wel dat er iets mis is."

"Waar een kind behoefte aan heeft, is afhankelijk van de cognitieve en emotionele ontwikkeling", zegt ook professor Juliëtte Walma van der Molen van de Universiteit Twente. Ze heeft veel onderzoek gedaan naar kinderen en nieuws. "Kinderen tot een jaar of 6, 7 zitten nog in de fantasiefase. Ze kunnen nog niet goed het onderscheid maken tussen feit en fictie."

Weghouden bij nieuws

Omdat ze nog niet zoveel van de werkelijke wereld bevatten, nemen ze veel meer dingen voor waar aan. Vandaar dat ze in Sinterklaas geloven, maar ook in heksen en draken. "Ze weten niet wat oorlog is, tenzij ze het zelf hebben meegemaakt. Maar ze voelen haarfijn aan als hun ouders ongerust zijn", vertelt Walma van der Molen. "Mijn advies is om jonge kinderen weg te houden bij het nieuws. Hun ontwikkeling is er nog niet op toegespitst."

Oudere kinderen die al wat meer begrijpen en van wie de cognitie verder is ontwikkeld, hebben ook andere angsten en zorgen. "Kinderen van een jaar of 7 raken uit de fantasiefase. Hun angsten zijn meer gericht op hun eigen omgeving. Ze zijn bijvoorbeeld vaker bang voor inbrekers, ongelukken, of de heftige storm."

Zij pikken dingen in het nieuws op waar ze bezorgd over zijn. Ze zijn bijvoorbeeld bang dat er hier ook oorlog kan komen. "Kinderen van ongeveer 9 tot 12 krijgen echt een ruimere blik op de wereld. Ze krijgen empathie en identificeren zich met het lot van andere kinderen."

Eenvoudige uitleg

Het verschilt per kind welke vragen het heeft. Van der Gaag-Verheij hierover: "Als je kind een vraag over de oorlog stelt, probeer dan te achterhalen wat de echte vraag is achter de vraag. Als een kind zegt: ik zag een tank in Oekraïne, vraag dan: wat zag je precies? Soms antwoordt een kind iets heel anders dan de ouder denkt. Bijvoorbeeld: die tank reed door een park en nu kunnen kinderen daar niet meer spelen. Kinderen kijken soms op een manier die we als volwassenen niet verwachten."

Het is belangrijk om te denken vanuit de belevingswereld van het kind: waar heeft het behoefte aan? Wil het bijvoorbeeld gerustgesteld worden? Of de situatie beter begrijpen? "Ga niet zomaar een verhaal vertellen over bombardementen en tanks, maar speel in op wat het kind van je vraagt. Begin bijvoorbeeld met: er zijn twee groepen, de ene groep wil een stukje land van de andere groep. Dat vindt de andere groep niet leuk en daarom zijn ze boos op elkaar. Vertel steeds een stukje meer, afhankelijk van wat het kind vraagt of aankan."

Bied perspectief

Focus niet alleen op het probleem, daar kan een kind juist verdrietig van worden, maar bied ook perspectief. "Zeg bijvoorbeeld: grote leiders zoeken naar een oplossing zodat de oorlog stopt. Dat geeft hoop." Voer daarbij het gesprek liever niet vlak voor het naar bed gaan, maar daarvoor. "Doe na het gesprek iets actiefs zodat het kind uit de emotie kan stappen, zoals de tafel dekken, even buiten spelen, een kussengevecht houden. Iets beweeglijks helpt om emoties weer los te laten."

Het is volgens Van der Gaag-Verheij ook belangrijk om onderscheid te maken tussen wat er in Oekraïne speelt en wat in Nederland. "Zeg bijvoorbeeld dat het hier veilig is en je gewoon op straat kunt spelen. Maak de afstand inzichtelijk. Bijvoorbeeld: het is een uur rijden naar de camping, dat vind je al heel lang. Oekraïne is wel 20 keer zo ver. Een kind beseft dan: het is heel ver bij ons vandaan, dus hier ben ik veilig. Bij oudere kinderen kun je de Bosatlas pakken en samen het land opzoeken, om de afstand duidelijk te maken."

Aandacht geven

Sommige kinderen kunnen echt nachtmerries krijgen van het nieuws. Volgens Walma van der Molen krijgt 'zo'n 10 tot 15 procent van de kinderen nachtmerries na het zien van een heftig nieuwsbericht'. "Ze zijn echt bang. Dan is het verstandig om serieus op de angsten in te gaan en het kind even weg te houden bij het nieuws."

Wat volgens haar ook kan helpen, is iets te doen dat met de bedreigende situatie te maken heeft. Geld inzamelen voor kinderen in Oekraïne, een tekening maken, een brief schrijven, een actie op touw zetten. "In de ogen van volwassenen voegt het misschien niet veel toe, maar het geeft kinderen een daadkrachtig gevoel. Het neemt ook zorgen en angsten weg, dus steun je kind hierin."