1 jaar oorlog in Gaza: hoe stopt dit uitzichtloze conflict? Dit zeggen experts

Een jaar na de bloedige Hamas-aanslagen van 7 oktober 2023 voelt de situatie uitzichtloos. De Gaza-oorlog die hiermee werd ontketend, is het zoveelste gitzwarte hoofdstuk in het conflict tussen de Israëliërs en de Palestijnen dat terugvoert naar de koloniale tijd.

Er lijkt geen einde te komen aan het geweld en een vredesbestand is op dit moment niet binnen handbereik. Al was daar wel een serieuze poging toe, zegt voormalig topdiplomaat Robert Serry, in het verleden onder meer VN-gezant in het Midden-Oosten. 

'Meewerken aan tweestatenoplossing'

"Ik weet via mijn diplomatieke contacten dat er een samenhangend plan lag waarin was nagedacht over de toekomst. De Arabische landen in de regio wilden hun relaties met Israël normaliseren, als dat land in ruil daarvoor meewerkt aan een tweestatenoplossing", zegt Serry.

Zowel Amerika (Israëls belangrijkste bondgenoot) als de EU stuurt aan op zo'n tweestatenoplossing, waarbij Israël en Palestina naast elkaar bestaan als twee onafhankelijke staten en elkaars grenzen erkennen. Ook Nederland steunt een tweestatenoplossing.

Maar de Israëlische premier Netanyahu heeft tijdens de onderhandelingen gezegd dat hij dat absoluut niet wil, vertelt Serry. "Dáár is het op stukgelopen. Terwijl alleen een politieke oplossing mogelijk is. Zonder politieke oplossing zijn we - als het geweld straks stopt - weer helemaal terug bij af. Maar met de huidige kolonistenregering is dat eigenlijk onmogelijk."

Volgens Serry moet daarnaast hoe dan ook iets gebeuren aan de zogenoemde 'As van Verzet', bestaande uit onder andere Hezbollah en Hamas, die door Iran worden gefinancierd. "Want als zij door kunnen blijven gaan, komt er nooit vrede in het Midden-Oosten. Op dat vlak begrijp ik Israël wel, maar in plaats van de regionale escalatie met Iran die Netanyahu nu zoekt, zal er vroeg of laat met Teheran gesproken moeten worden."

'Nieuw Palestijns leiderschap'

Hoe zo'n politieke oplossing er ook uit komt te zien, het kan alleen als er nieuwe Palestijnse leiders opstaan, zegt politiek analist en schrijver Dahlia Scheindlin vanuit Tel Aviv. "Dat Palestijns leiderschap moet verenigd, representatief en verantwoordelijk zijn."

Mocht er een politieke oplossing komen, hoe ziet de rol van Hamas er dan uit? "Hamas moet zich zeker ontwapenen", zegt Scheindlin. "En Hamas kan ook niet met de huidige leiders aan de macht blijven. Maar ik denk dat het onmogelijk zal zijn om Hamas volledig uit het Palestijnse leiderschap te schrappen."

Scheindlin is pessimistisch als het gaat om de bereidwilligheid van de huidige Israëlische regering van premier Netanyahu om mee te werken aan duurzame vrede. Netanyahu wil hooguit een tijdelijk staakt-het-vuren, maar zal nooit akkoord gaan met het terugtrekken van troepen op de lange termijn, denkt zij. 

Scheindlin: "Netanyahu eist permanente veiligheidscontroles en wil ook na het bereiken van een staakt-het-vuren de baas blijven over de grensstrook tussen Gaza en Egypte. Telkens als aan zijn voorwaarden wordt voldaan, verplaatst hij de doelpalen. Het laat zien dat hij meer tegen het beëindigen van de oorlog is, dan dat hij zich inzet voor het vrijlaten van de gijzelaars."

'Israël moet zich terugtrekken'

"Diplomatie is de enige uitweg", zegt ook Paul Aarts, Midden-Oostendeskundige van de Universiteit van Amsterdam. "Er móet gepraat worden. Daarbij is de VS de enige die Israël een halt toe kan roepen. Maar zo lang de Amerikanen met zichzelf in de knoop zitten richting de verkiezingen, verandert er komende maand - en misschien wel maanden - niets aan deze situatie. Netanyahu heeft gewoon vrij spel."

Aarts noemt één ding cruciaal op weg naar vrede. "Israël moet zich terugtrekken uit alle gebieden die het sinds juli 1967 bezet [steeds grotere delen van de Westelijke Jordaanoever, inclusief Oost-Jeruzalem - red.] Dat is de enige mogelijkheid om rust te krijgen. In welke vorm dat ook is: één staat, twee staten of een confederatie, Israël zal zich moeten terugtrekken." 

"Één staat is voor Israël onacceptabel", zegt Peter Malcontent, specialist van het Israëlisch-Palestijns conflict aan de Universiteit Utrecht. "Dat druist in tegen de belofte van een vrije Joodse natiestaat. Ook krijgt Israël dan te maken met een veel grotere Palestijnse bevolking. Een land van 7 miljoen Israëliërs en 7 miljoen Palestijnen, waarvan je weet dat het Palestijnse deel veel sneller groeit. Dat levert spanningen op."

Verschillende varianten op tweestatenoplossing

Want naast een tweestatenoplossing wordt ook geopperd voor een 'eenstaatoplossing': het creëren van één democratische staat, waarin beide volken met gelijke rechten zouden samenleven. Varianten daarop zijn een federatie, waarin beiden hun eigen regering en parlement houden, maar nauw samenwerken onder een overkoepelende federale regering. Of een confederatie: een samenwerkingsverband van twee onafhankelijke soevereine staten (een variant van de tweestatenoplossing).

Malcontent denkt dat het misschien nooit meer zal lukken: een onafhankelijke Palestijnse staat die bestaat uit Gaza en de Westelijke Jordaanoever. "Want Israël heeft een extra probleem gecreëerd met de nederzettingen van kolonisten op de Westelijke Jordaanoever. Die hebben ze ook nog zwaar bewapend. Zij gaan echt niet terug naar Israël als je ze dat vriendelijk vraagt. Maar je zal wel iets in die richting moeten ontplooien."

1 jaar Gaza-oorlog: van kwaad tot erger

7 oktober 2023  gaat de geschiedenisboeken in als de dag waarop er opnieuw een bloedige oorlog uitbrak in de Gazastrook. Het conflict werd opgestookt door de regering-Netanyahu die huizenbouw in bezet Palestijns gebied versnelde, en ontbrandde volledig door de extreem gewelddadige verrassingsaanvallen van Hamas-militanten op Israëlische burgers en soldaten (ruim 1100 doden en zo'n 240 gegijzelden). 

Het Israëlische leger sloeg keihard terug met verwoestende bombardementen, militaire grondoperaties en het systematisch blokkeren van noodhulp aan de Gazaanse bevolking (tot dusver ruim 41.000 doden en 96.000 gewonden).

Een jaar later is Israël ook een grondoffensief in Libanon gestart. Daar vecht het tegen Hezbollah, een door Iran gesteunde strijdgroep die uit solidariteit met de Palestijnen aanhoudend raketten afvuurt op het noorden van Israël. Dit grondoffensief kwam vlak nadat duizenden piepers en walkietalkies van Hezbollah-leden ontploften, na een uitgekiende operatie van de Israëlische geheime dienst.

Inmiddels wordt gevreesd voor een grote regionale oorlog. Zeker nu Iran ook zelf direct bij de oorlog is betrokken. Het Iraanse regime vuurde raketten op Israel af uit vergelding voor de Israëlische liquidaties van de leiders van Hamas en Hezbollah, waarbij ook een Iraanse generaal omkwam.