Met geweld Europa uitgeknuppeld: steeds meer bewijs voor pushbacks van migranten

De 17-jarige Hamza Abdirizak uit Somalië kwam vorige week aan op het Griekse eiland Lesbos. Hij was blij, hoopte op een nieuw leven. Maar na een paar dagen wordt hij met geweld gedwongen op rubber bootje te stappen en wordt hij teruggestuurd naar Turkije. Bekijk in onderstaande video zijn verhaal:

Wat zijn pushbacks en waarom mag het niet?

Als mensen naar een ander land afreizen, dan moeten ze toestemming hebben om daar binnen te komen. Heb je dat niet, dan kan je geweigerd worden aan de grens, maar dat moet dan wel met een formeel terugkeerbesluit. Zomaar weigeren of terugduwen mag dus niet.

Vluchtelingen, mensen die bescherming zoeken, kunnen vaak geen visum krijgen. Daarom is een land verplicht om iemand die zegt asiel te willen aanvragen, toegang te verlenen tot een procedure en het asielverzoek te onderzoeken. Dat is vastgelegd in het Vluchtelingenverdrag en EU-wetgeving. Je kunt een asielzoeker pas de toegang weigeren als je hebt geconcludeerd dat hij of zij geen bescherming nodig heeft, want anders loopt deze persoon mogelijk gevaar.

"Dat betekent niet dat de mensen die asiel aanvragen ook mogen blijven in dat land, maar ze hebben het recht dat hun individuele casus onderzocht wordt", legt Tineke Strik uit. Zij is hoogleraar migratierecht en zit in het Europees Parlement voor de partij GroenLinks. "En dat is op deze manier onmogelijk, want ze worden gewoon weggeknuppeld aan de grens. Het lijkt eigenlijk op het  Wilde Westen, waar je geen rechten meer hebt."

Waar vinden die pushbacks plaats en wat gebeurt er dan?

Pushbacks vinden al langer plaats op verschillende plekken langs de grenzen van de Europese Unie. Het Border Violence Monitoring Network verzamelt sinds 2017 getuigenissen van migranten die met pushbacks te maken hebben gehad op de Balkanroute van Turkije naar de EU. Het gaat inmiddels om meer dan tienduizend mensen. In het overgrote deel van de gerapporteerde gevallen krijgen zij te maken met geweld en diefstal. Ook is er vaak sprake van vernedering. Mensen moeten zich uitkleden en worden uitgescholden.

Welke bewijzen zijn er?

Het gaat dan om verhalen van migranten zelf, maar omdat hun telefoons vaak afgepakt of vernield worden, was er lange tijd weinig bewijsmateriaal. Recent kwamen er beelden naar buiten van geweld aan de grens van Kroatië met Bosnië. Journalisten zaten dagenlang met camera's in de bossen om vast te leggen hoe migranten met knuppels geslagen worden en hoe met busjes mensen vanuit andere plekken in het land, terug naar de grens gebracht worden.

Ook deden ze maandenlang onderzoek om te bewijzen dat de personen die dit doen, gefinancierd worden door geld van de Europese Unie.

In het geval van Hamza is aan de hand van gps-data te zien dat hij op Lesbos was en is er een foto van hem op een klein rubberen bootje midden op zee, gemaakt een aantal dagen nádat hij op het Griekse eiland was.

Migranten als speelbal

Sinds augustus is er ook een gespannen situatie aan de grens van Polen. Loekasjenko, de president van Belarus, haalt migranten vanuit het Midden-Oosten en stuurt ze richting Letland, Litouwen en Polen. Loekasjenko gebruikt de migranten als speelbal, om druk uit te oefenen. De Europese Unie heeft namelijk nog steeds sancties tegen Belarus vanwege mensenrechtenschendingen in dat land.

Polen duwt deze mensen terug, wat dus niet mag, maar Belarus weigert hen door te laten. Van de mensen die zijn vast komen te zitten in een soort niemandsland met aan beide kanten grenswachten, zijn al zeven mensen overleden, waarschijnlijk door onderkoeling of uitdroging.

"Vanuit de Europese Unie wordt deze actie van Belarus enorm veroordeeld", zegt Strik. "En dat is terecht, maar we moeten tegelijkertijd ook naar het gedrag van een land als Polen kijken. Die gebruiken deze mensen ook als speelbal. We kunnen deze mensen niet aan hun lot overlaten, hen geen toegang tot bescherming geven en laten sterven. Dan gaan onze waarden als EU  onderuit."

Het mag dus niet, waarom gebeurt het toch?

De pushbacks die langs allerlei grenzen van de EU worden uitgevoerd zijn dus illegaal, waarom gebeurt het dan toch? "De landen aan de buitengrenzen staan onder grote druk", zegt Strik. "De Europese Commissie rekent hen af als het gaat om illegale migratie, maar ze worden ook compleet alleen gelaten als het gaat om de behandeling en opvang van die asielzoekers." Want, volgens het de Dublin Verordening is nog altijd het land waar de migrant als eerste binnenkomt verantwoordelijk voor de asielaanvraag en het verlenen van bescherming.

"Je ziet aan die buitengrenzen dat er lange wachttijden zijn en er ontstaan overvolle hotspots en opvang in slechte omstandigheden, bijvoorbeeld zomertenten in koude winters. Omdat die landen geen steun krijgen van andere landen, is de verleiding groot om  migranten terugsturen zonder onderzoek." Naast de verplichting om iedereen een kans te geven op een procedure, mogen EU-lidstaten mensen ook niet terugsturen naar een land waar geen menselijke behandeling is.

Een recent rapport van Human Rights Watch maakt duidelijk dat bijvoorbeeld Afghanen in Turkije mishandeld worden. Griekenland mag hen dus niet uitzetten naar Turkije. Er ontstaan dan ook zogenaamde ketting-pushbacks, waarbij elk land de migrant weer terugduwt naar het land waar diegene daarvoor was. Griekenland stuurt ze naar Turkije, Turkije naar Iran, Iran naar Pakistan. "Dat kan uiteindelijk als gevolg hebben dat mensen hun land niet meer kunnen ontvluchten", meent Strik."

Schouderklopjes

"Het is onvoorstelbaar dat al die rapporten, van de VN, Raad van Europa en ombudsmannen zomaar aan de kant worden geschoven en dat de Europese Commissie geen actie onderneemt", vindt Strik. "Andere EU-lidstaten kijken weg. Ik ben zowel in Griekenland als in Kroatië geweest en ministers daar zeggen dat ze zelfs schouderklopjes krijgen van andere landen, omdat ze de grenzen zo goed bewaken."

Vandaag vergadert de EU-top onder andere over de bescherming van de buitengrenzen van de EU. De nadruk ligt vooral op het voorkomen dat migranten Europa bereiken, niet op het tegengaan van pushbacks. "Zo lang landen niet samen verantwoordelijkheid nemen, zal er geen oplossing komen voor dit probleem."