Dick Cheney, de 'prins van de duisternis' die Amerika de Irak-oorlog in rommelde

"Je kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk Dick Cheney is geweest in de beslissingen die dit land afgelopen decennia heeft gemaakt. Vaak hoeven vicepresidenten niet veel te doen, maar bij Cheney was het alsof hij zelf de president was", zegt Amerika-correspondent Erik Mouthaan. 

We bespreken vijf momenten waarbij Cheney een grote rol, soms cruciale rol speelde. Met grote gevolgen.

War on Terror

Dick Cheney geldt als een van de belangrijkste architecten van de Amerikaanse 'War on Terror', de oorlog tegen terreur die het land ontketende na de aanslagen van 11 september 2001. En dan vooral de inval in Irak in 2003. Het was Cheney die, als vice-president in de regering van George Bush junior, zich sterk maakte voor die oorlog. Want volgens hem - en andere haviken in de regering - zou de Iraakse dictator Saddam Hoessein massavernietigingswapens hebben en contacten onderhouden met Al Qaeda – de verantwoordelijke terreurgroep voor de aanslagen op Amerika.

"President George Bush had geen enkele ervaring op buitenlands gebied. En leunde erg zwaar op zijn zeer ervaren vice-president. Cheney was ook al minister geweest onder vader Bush, die ook president was. Cheney duwde Bush junior richting de inval in Irak. Daar komt ook die bijnaam prins van de duisternis vandaan", stelt Mouthaan.

Het was, weten we nu, allemaal gelogen. Een Amerikaanse parlementaire commissie concludeerde later dat Cheney en andere bewindspersonen informatie verkeerd voorstelden, en overdreven, om Amerika klaar te stomen voor de inval. De oorlogen in Irak en Afghanistan, waar Al Qaeda zich wel ophield, kostte Amerika duizenden levens en ontelbaar veel miljarden dollars. Om maar niet te spreken van de vele slachtoffers in Irak en Afghanistan zelf, landen die nog steeds met de naweeën van de oorlogen kampen.

Cheney was in die tijd groot voorstander van het gebruik van marteltechnieken tijdens het verhoor van verdachten, zoals waterboarden. Daarbij krijgt die persoon een natte doek over zijn hoofd gelegd en krijgt hij het het gevoel dat hij verdrinkt.

"Het imago van Amerika in de wereld heeft een enorme klap gekregen door dit beleid. Volgens de senaatscommissie die dit onderzocht is het een van de zwartste pagina's in de Amerikaanse geschiedenis. Cheney heeft daarbij het voortouw genomen, en heeft nooit spijt betuigd", zegt Mouthaan. 

Voor de Irak-oorlog was Cheney directeur van het bedrijf Halliburton, dat voor miljarden aan overheidscontracten in de wacht sleepte, onder meer voor oliewinning in Irak. Cheney hield vol dat hij er niets mee te maken had. 

Natuurlijk is Cheney later gevraagd naar deze periode. In de 'War on Terror' had hij gelijk, vond hij. "Ik zou het allemaal zo weer doen", zei hij in 2014. 

Machtigste man

Cheney staat vooral bekend om zijn rol achter de schermen, maar een aantal keer was hij echt de baas. Op die beruchte elfde september 2001, tijdens de aanslagen op New York en het Pentagon.

Mouthaan: "Het land was in paniek, en president Bush werd vanwege zijn veiligheid van hot naar her gevlogen. Maar er waren communicatieproblemen, en de Air Force One was niet altijd goed bereikbaar. Cheney zat in Washington. Eerst in een bunker, en later vanuit de situation room. Hij nam vergaande beslissingen, zoals dat verdachte passagiersvliegtuigen uit de lucht mochten worden geschoten. Gelukkig is dat niet gebeurd."

Later was Cheney nog twee keer de machtigste man in de VS. Namelijk de keren dat president Bush junior geopereerd moest worden en enkele uren niet bij machte was om het land te leiden. Dat is zo geregeld in de grondwet.

Golfoorlog

Voor de Amerikaanse inval in Irak was er de Amerikaanse oorlog tegen Irak in 1990. Ook wel de Golfoorlog genoemd. Cheney was minister van Defensie toen Irak buurland Koeweit binnenviel. Er was ook een Bush president, HW Bush, vader van de latere president. De Amerikanen wisten met een internationale coalitie de Irakezen snel weer te verjagen uit Koeweit. Cheney wist veel weifelende bondgenoten, zoals Saudi-Arabië over te halen mee te doen. 

"Cheney was toen ook een van de cruciale adviseurs. Vader Bush was meer van de diplomatie, Cheneys visie was ook toen dat militaire macht soms belangrijker is. Hij pleitte voor een harde aanpak, en een grote rol voor generaal Schwarzkopf, de bevelhebber en latere oorlogsheld", aldus Mouthaan.

Toen, in 1990, gingen er al stemmen op om na de bevrijding van Koeweit het Irak van Saddam Hoessein binnen te vallen. Cheney was daar toen geen voorstander van, schrijft persbureau Reuters. 

Anti-Trump

Het was een opvallend moment in de verkiezingscampagne van 2024. De Cheneys, nog altijd de meest gehate familie door linkse Amerikanen, kondigen aan dat ze op Democraat Kamala Harris gaan stemmen. Dochter en Republikeins parlementslid Liz Cheney, en vader Dick. Die heeft in de jaren daarvoor een grote afkeer ontwikkeld van Donald Trump. 

Vanwege de berichten over de Russische bemoeien is met Trumps campagne, en vooral nadat die zijn verlies na zijn eerste termijn niet erkende en zijn aanhangers het Capitool liet bestormen. Cheney noemde Trump een lafaard en volgens hem was er 'in de 246-jarige geschiedenis van het land geen groter gevaar voor de republiek dan Donald Trump'.

Mouthaan: "Achteraf heeft Trump natuurlijk gewonnen en de partij helemaal overgenomen. Cheney was ooit een boegbeeld van de Republikeinen, maar wordt daar inmiddels totaal verguisd. Trumps aanhang moet niks hebben van oorlogen. De nasleep van de Irak-oorlog is in Amerika nog steeds voelbaar, een trauma zoals de Vietnam-oorlog. En Cheney wordt gezien als verantwoordelijk daarvoor."

Cheney wist vriend en vijand trouwens nog een keer te verbazen. Als aartsconservatief politicus was hij wel voor het homohuwelijk. Al vond hij dat de staten in Amerika daar zelf over moeten gaan, en niet de regering. "Vrijheid betekent vrijheid voor iedereen", zei hij. Wat ongetwijfeld meespeelde; Cheney’s dochter Mary is lesbisch. 

Cheney de persoon

Lange tijd geliefd bij rechts Amerika, en intens gehaat door links. "Cheney was altijd een belangrijke inspiratiebron voor tv-komieken, die hem graag nadeden of belachelijk maakten. Zijn barse stem, norse uiterlijk en zijn conservatieve denkbeelden. Er was ook vaak wat met Cheney. Zo raakte hij in 2006 tijdens de jacht per ongeluk een vriend in het gezicht en bovenlijf met een schot hagel", vertelt Mouthaan. 

Door critici werd de vergelijking met de inval in Irak enkele jaren eerder volop getrokken; Cheney schiet op het verkeerde doel. De vriend overleefde het. Cheney noemde het achteraf de ergste dag in zijn leven. 

Mouthaan: "Cheney was bovendien hartpatiënt en moest wachten op een transplantatie in 2012. In de periode daarvoor kreeg hij een apparaatje dat hielp pompen. Er werd natuurlijk volop gegrapt dat Dick Cheney eigenlijk geen hart had."

Dick -echte naam Richard Bruce- Cheney werd 84 jaar.