Pieter Klein over rapport toeslagenaffaire: 'Pijnlijke en dodelijke conclusies'

Wat betekent dit voor gedupeerde ouders? Krijgen zij nu sneller compensatie?

"Dit is eindelijk, na de eerdere excuses, de ruimhartige erkenning dat ouders zelf niet fout zaten. Dat is voor hen echt belangrijk. Dat iedereen kan zien dat zij tussen de raderen kwamen omdat het héle systeem faalde, van wetgeving tot uitvoering, en zelfs de hoogste rechters. Of ze nu sneller worden gecompenseerd, is de vraag – maar de politieke druk neemt nu heel snel toe, om sneller en ruimhartiger de schade te vergoeden. Want dat dit zo traag gaat, steekt iedereen als een graat in de keel. Maar vooral natuurlijk de duizenden gedupeerden die nog steeds wachten."

Wat valt je het meest op in het rapport?

"Hoe pijnlijk en dodelijk de conclusies en feitelijke analyse zijn. Dat de rechtstaat heeft gefaald. Vandaar: ongekend onrecht. Dat geen van de politici of topambtenaren het juiste deed toen de uitkomsten van het harde beleid en van de ontspoorde fraudejacht op tafel kwam. Zelfs toen de ernstige schade die werd aangericht steeds helderder werd, is weggekeken. Destijds, in de periode van de Bulgarenfraude en de fraudejacht. Maar ook daarna nog, sinds 2017, na vernietigende uitspraken van de Raad van State en van de Nationale Ombudsman.

Eén van de ernstigste conclusies is daarnaast dat structureel sprake was van onjuiste en onvolledige informatie – naar de Kamer, naar de pers, naar ouders in rechtszaken. En dat bijvoorbeeld het ministerie van Financiën hier zelfs mee doorgegaan is bij de informatieverstrekking van de commissie."

Wie is het meest verantwoordelijk? Wie krijgt er het hardst van langs?

"Iedereen is medeverantwoordelijk, alle belangrijke instituties in onze rechtsstaat. De commissie roept niet voor niets iedereen op eens heel goed in de spiegel te kijken. Maar de commissie spaart niemand en wijst per politicus precies aan waar op welk moment sprake was van ernstige nalatigheid. Iedereen was destijds betrokken bij de harde fraudebestrijding: voormalig staatssecretarissen, maar ook oud-minister Asscher (Sociale Zaken) en premier Mark Rutte.

Het valt op dat oud-staatssecretaris Wiebes (nu minister van Economische Zaken) wordt genoemd als iemand die in 2017 wist dat ouders slachtoffer van een groepsgewijze, vooringenomen aanpak werden. Maar ook lang daarna ontbrak het in de ambtelijke en politieke top aan mensen die de ernst doorzagen en verantwoordelijkheid namen."

Wat betekent dit voor de politiek? Gaan er koppen rollen?

"Geen flauw idee. Ik heb in het verleden jarenlang politieke verslaggeving gedaan, maar ik houd nu een beetje afstand. Ik kan me persoonlijk niet voorstellen dat zo'n vernietigend rapport zonder gevolgen blijft. Maar we zitten ook in een grote gezondheidscrisis en een economische crisis. En verschillende partijen hebben uiteenlopende belangen om wel of juist niet op aftreden aan te dringen, zelfs binnen de coalitie. Dat maakt het een explosieve cocktail, ook omdat het rapport blootlegt wat hier in essentie speelt: een geschonden rechtsstaat. En dat ook nog eens lang willen verdoezelen. Dat maakt het ook tot een morele politieke kwestie."

Hoe gaat dit nu verder? Is deze fraudejacht nu definitief verleden tijd, is er geleerd?

"De harde toeslagenwetgeving is de afgelopen periode al afgezwakt, met meer oog voor mensen en 'menselijke maat'. In de formatie zal worden gesproken over een nieuw stelsel. Ook de hele aanpak van fraudebestrijding staat op de agenda van het kabinet, om niet meer zo door te schieten. En wat echt nog onvoldoende boven tafel is: welke rol speelde (tweede) nationaliteit nou over de hele linie in de fraudebestrijding. Niet alleen in de toeslagenaffaire, maar bij de hele Belastingdienst. Hier is de onderste steen nog niet boven."