Zo voorkom je dat je als jonge ouder gebukt gaat onder de stress

Na een lange, drukke dag op het werk sta je in de keuken een voedzaam maaltje in elkaar te draaien waarvan je weet dat je kinderen het lekker vinden. Normaal gesproken. Maar eenmaal aan tafel blijkt dat dochterlief vandaag heeft bedacht dat ze haar voorheen favoriete stamppot nu het smerigste voedsel ter wereld vindt. Geen hap probeert ze ervan, en als je haar met veel moeite zo ver hebt gekregen dat ze toch haar lepel heeft gevuld, smijt ze – hop – een oranje klodder tegen de muur. Jij wordt rázend.

Voortdurend gespannen

Herkenbaar? Voor klinisch psycholoog Marie-Anne Vanderhasselt wel. Ze is hoofddocent aan de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen aan de UGent en doet al jaren onderzoek naar stress. Ze dacht dat het onderwerp geen geheimen meer voor haar had, tót ze moeder werd. Van genieten van haar kinderen kwam minder terecht dan ze zich had voorgenomen, merkte ze. In plaats daarvan was ze vooral bezig met het afvinken van to-dolijstjes en voelde ze zich voortdurend gespannen. Hoe kwam dat?

Op zoek naar antwoorden ontdekte Vanderhasselt dat het in de bestaande literatuur over stress vooral ging over de kinderen zelf. Over stress bij ouders was haast niets te vinden, terwijl bijna iedere ouder daarmee worstelt. Ze besloot er daarom zelf een boek over te schrijven: Ouders onder hoogspanning: hoe stress in je gezin begrijpen en aanpakken.

Ouderschapsparadox

Vanderhasselt noemt het de ouderschapsparadox: kinderen krijgen is het meest belonende, vreugdevolle en fantastische wat je kan overkomen, maar het brengt ook enorm veel stress met zich mee. Van moeizame nachten tot peuterpubers die om niets een terrordriftbui krijgen: ze halen niet bepaald het beste in je naar boven. "Er zijn drie factoren nodig om iemand in de stressmodus te krijgen: onvoorspelbaarheid, oncontroleerbaarheid en nieuwigheid", vertelt ze. "Dat is precies wat je krijgt met jonge kinderen. Hun gedrag is onvoorspelbaar en oncontroleerbaar en elke fase van hun ontwikkeling is weer nieuw."

Aan stress ontkom je niet als (jonge) ouder. En dat is niet per definitie slecht, benadrukt Vanderhasselt. "Een zekere mate van stress hoort erbij. Het houdt ons wakker en alert, maakt dat we voldoening voelen en gemotiveerd zijn om actie te ondernemen. We groeien erdoor." Dat is in principe iets positiefs. Het wordt pas een probleem wanneer we na een stresspiek niet volledig terug tot rust komen en de stress blijft voortduren.

En dat is waar het in jonge gezinnen vaak aan schort: de kleine stressmomentjes blijven zich opstapelen. Denk je even rustig op het toilet te zitten, staat er weer een kind aan de deur te morrelen – 'mamamamama'. Sta je te koken, heeft je toch-nog-niet-zindelijke kind een 'ongelukje'. Moet je ’s ochtends de trein halen en de kinderen naar de opvang brengen – an sich al stressvol genoeg – begint er een te jengelen dat hij niet díé schoenen aan wil (en o wee als hij zijn zin niet krijgt). Al die kleine stressmomentjes samen leiden ertoe dat je op een bepaald stressniveau blijft hangen. En dan hoeft er maar dít te gebeuren of je schiet uit je slof.

Parental burn-out

Op je kinderen reageren op een manier waar je niet trots op bent is al vervelend genoeg, maar als je niet uitkijkt kan het nog erger worden. In extreme gevallen kan aanhoudende stress bij ouders leiden tot een zogenoemde parental burn-out, de fysieke, mentale en emotionele uitputting die voortkomt uit de chronische stress die bij het ouderschap komt kijken.

Dat subtype van de 'doorsnee' burn-out komt steeds vaker voor, zegt Vanderhasselt. Volgens een recente Amerikaanse enquête leed in coronatijd zelfs tweederde van de werkende ouders eraan. In België zijn dat momenteel 1 op de 12 ouders.

Vanderhasselt noemt stress in haar boek de ziekte van onze tijd. "Er wordt tegenwoordig heel veel verwacht van ouders. Werken, met de kinderen bezig zijn, leuke uitjes en reizen ondernemen; we willen enorm multitasken in het spitsuur van het leven, en van multitasken is bekend dat het stress veroorzaakt." Ook zaken als sociale media vergen veel van ons brein. "Er zijn veel prikkels die ons brein in beslag nemen. En hoe meer prikkels, hoe minder we in staat zijn om onze emoties in bedwang te houden."

Korter lontje dan gebruikelijk

Ouders zijn zich er lang niet altijd van bewust dat de stress bij hen oploopt, zegt Vanderhasselt. "Wanneer we in de stress zitten, zijn we minder geneigd om stil te staan bij wat we voelen." Stressklachten zijn voor iedereen verschillend. Bij de een komt stress tot uiting in buikpijn of eczeem, bij een ander in hoofdpijn of slapeloosheid.

Het is volgens de stressexpert zaak naar je lichaam te luisteren en je eigen biomarkers voor stress te herkennen. "Dan kun je sneller zien wanneer het een beetje te veel aan het worden is en een stap terugdoen." Als je aan jezelf merkt dat je prikkelbaar bent en een korter lontje hebt dan gebruikelijk, is de kans in elk geval groot dat je vrij hoog in de stress zit.

Perfectionisme, kritiek en eenzaamheid verergeren stress. Die moet je dus zoveel mogelijk proberen te vermijden. Maar juist in het ouderschap zijn dat dingen die op de loer liggen. Kritiek is iets waar de meeste ouders wel mee bekend zijn. Vooral moeders nemen elkaar lustig de maat.

"Kritiek is een hele sterke stressor. Omdat we sociale wezens zijn die elkaar hard nodig hebben, doet het veel met ons als we merken dat we worden bekritiseerd of dénken dat dat het geval is. Soms beelden we ons alleen maar in dat er negatief over ons wordt gepraat, maar dat heeft hetzelfde effect op ons stressniveau. Als we het gevoel hebben dat we kritisch worden bekeken, veroorzaakt dat aanhoudende stress."

Perfectionistische mensen genieten minder 

Hetzelfde geldt voor perfectionisme. Als je altijd maar aan het streven bent naar een onbereikbaar ideaal, is de status quo nooit goed genoeg. Dan hou je altijd het gevoel dat het beter kan en beter moet en ligt je focus vooral op alles wat niet goed gaat. "We zien dat perfectionistische mensen minder kunnen genieten van wat er is en ook minder goed in staat zijn de kinderen te aanvaarden zoals ze zijn."

De beste buffer tegen stress is verbondenheid, het gevoel dat je samen aan iets kunt werken en dat je ondersteund wordt door de mensen om je heen. Zoek dus vooral andere ouders op die in hetzelfde schuitje zitten en bij wie je je hart kunt luchten. Of trek aan de bel bij familie als het je even te veel wordt. Niet alleen voor praktische hulp, maar ook voor goede, volwassen – verbindende – gesprekken.

Wat kun je als ouder verder doen om niet gebukt te gaan onder al die stress? "Ga na welke situaties voor jou moeilijk zijn", zegt Vanderhasselt. Ga jij heel slecht op lawaai, of is het vooral onvoorspelbaarheid waar je van in het rood schiet? "Probeer samen met je partner, als die er is, er als team voor de kinderen te zijn op basis van jullie eigen talenten en kwetsbaarheden."

En het belangrijkste: ga van tijd tot tijd even op de rem staan en zorg dat je je stressniveau weer terugbrengt tot nul. Zoek uit wat voor jou werkt om lichamelijke stress te verminderen. Bij welke activiteit denk je even niet aan wat er beter kan en aan wat je allemaal nog zou moeten doen. Voor de een is dat een lekker warm bad, voor de ander een stevige wandeling.

Ademhalingsoefeningen, sport en yoga zijn beproefde methodes die voor bijna iedereen werken. En daar kun je altijd tijd voor maken. "Vijf minuutjes rustig ademhalen heeft al een gunstig effect, en dat kun je zelfs samen met de kinderen doen."

Lichamelijk en mentaal uitputten

Het is moeilijk om je gedachten uit te zetten, weet de psycholoog, maar het vormt wel de crux. "Als we dat niet doen, blijven we continu in die lichte dosis stress hangen waarmee we onszelf op den duur uitputten, zowel mentaal als lichamelijk. Willen we écht genieten van het ouderschap, dan moeten we ons ervan bewust zijn dat een zekere mate van stress erbij hoort én manieren vinden om die binnen de perken te houden."

Ouders onder hoogspanning (Uitgeverij El Tigre), Marie-Anne Vanderhasselt, 240 pag., 24,95 euro