Wapens, wapens en nog eens wapens: zo ver weg is praten over vrede in Oekraïne
HIMARS, Patriots, Challengers. Het nieuws wordt de laatste weken gedomineerd door westerse landen die zware wapens naar Oekraïne sturen. Over vredesgesprekken hoor je een stuk minder. Dat is ook niet zo gek. Want zelfs experts komen er met elkaar niet uit hoe de oorlog moet worden opgelost: doorvechten of praten?
Westerse landen buitelden de afgelopen weken over elkaar heen om zware wapens aan Oekraïne te leveren. Ook NAVO-baas Jens Stoltenberg maakte onlangs duidelijk dat Oekraïne zwaardere en modernere wapens kan verwachten. Ze geven gehoor aan de herhaaldelijke oproepen van president Zelenski om zijn land militair te steunen in de strijd tegen Rusland.
Na toezeggingen van Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland en de Verenigde Staten kwam afgelopen week ook premier Rutte over de brug: Nederland gaat meedoen met het initiatief van Duitsland en de Verenigde Staten om Patriot-luchtafweer naar Oekraïne te sturen.
Poetin militair uitputten
Veel wereldleiders lijken van mening dat de oorlog alleen nog kan worden gestopt door Poetin militair uit te putten en Oekraïne te helpen de Russen uit het land te verdrijven. Over vredesgesprekken gaat het nog zelden. Intussen wordt de oorlog steeds bloediger en vallen dagelijks aan beide zijden van het front veel doden. Om over de burgerslachtoffers nog maar te zwijgen.
De Spaanse premier Pedro Sánchez bracht daar gisteren verandering in. Hij riep tijdens het World Economic Forum in Davos op tot vredesonderhandelingen met Rusland om de oorlog in Oekraïne te beëindigen.
"Het is belangrijk dat we contact houden met Poetin", zei Sánchez. Hij ziet een belangrijke rol voor Duitsland en Frankrijk. Die landen waren al voor het begin van de oorlog met Rusland in gesprek. In het zogenoemde Normandië-overleg spraken zij destijds over het conflict in Oost-Oekraïne.
Onoverbrugbare tegenstellingen
De kans dat gehoor wordt gegeven aan de oproep van Sánchez is volgens hoogleraar oorlogsstudies van Universiteit Leiden Frans Osinga klein. "Natuurlijk, praten is goed", zegt hij, "maar we moeten niet de illusie hebben dat dat gaat leiden tot een bestand. Oekraïne en Rusland houden vast aan onoverbrugbare tegenstellingen."
Dat maakt vredesgesprekken volgens Osinga lastig. Zo wil Zelenski bijvoorbeeld alleen onderhandelen als de Russische troepen zijn vertrokken uit de Donbas en de Krim. Poetin wil alleen onderhandelen als de Donbas en de Krim worden afgestaan.
Daarnaast is voor beide leiders weinig politieke ruimte om concessies te doen. Zelenski heeft zijn bevolking beloofd niet toe te geven, en Poetin heeft al te veel slachtoffers en schade moeten incasseren.
Strategische pauze
De angst bestaat volgens Osinga ook dat Poetin vredesonderhandelingen alleen maar zou gebruiken als een 'strategische pauze' om zijn krijgsmacht op sterkte te brengen. "Dan gaat de strijd over een paar jaar weer verder, dat weet Zelenski ook."
Daarom heeft het sturen van wapens zin, meent Osinga, zolang het Westen daartoe in staat is. "Je hebt de afgelopen maanden gezien hoe effectief dat is. Oekraïne heeft veel overwinningen geboekt."
"Zonder die westerse wapens is de kans groot dat Rusland wel de overhand krijgt. Bovendien wil het Westen een signaal geven dat agressie niet loont." Uiteindelijk zou het Rusland op de knieën moeten dwingen.
Henk Overbeek, emeritus hoogleraar internationale betrekkingen aan de VU en voormalig Eerste Kamerlid, denkt er heel anders over. Samen met een groep andere vooraanstaande mensen tekende hij een petitie gericht aan de Nederlandse overheid met daarin een oproep tot onderhandelen.
Tanks geen oplossing voor impasse
"Er lijkt weinig besef dat oorlogen uiteindelijk bijna altijd worden beëindigd door middel van praten", zegt Overbeek. Ook hij beseft dat vechtende partijen voorafgaand aan onderhandelingen altijd extreme eisen stellen. "Ik zeg ook zeker niet dat Oekraïne vooraf territorium moet inleveren."
"Maar er is op dit moment een impasse in het gevecht. Zelfs honderden extra tanks gaan daar waarschijnlijk niets beslissends aan veranderen. Stel dat bijvoorbeeld Amerika op een bepaald moment niet meer de wapens kan of wil leveren die nodig zijn? Dan is de schade veel groter dan als je vanaf het begin zegt: we steunen jullie, maar er moet ook worden geprobeerd met onderhandelingen een einde aan deze oorlog te maken."
De moeilijkheid van vredesgesprekken heeft volgens Overbeek ook te maken met de geschiedenis. Rusland wordt al te lang genegeerd, vindt hij. "De NAVO werd ooit opgericht in de Koude Oorlog als defensief verbond tegen de Sovjetunie. Maar na de Koude Oorlog is het gewoon blijven bestaan." Het is logisch dat dat in Moskou als bedreigend werd en wordt ervaren, zegt hij.
Europese veiligheidsorde
"Als je ook na deze oorlog een duurzame vrede in Europa wilt, zal een inclusieve Europese veiligheidsorde onderdeel van de besprekingen moeten zijn. Anders is het inderdaad wachten tot een nieuw conflict uitbreekt."
De Spaanse premier Sánchez ziet een rol voor Duitsland en Frankrijk in de onderhandelingen, maar Overbeek denkt niet dat dat voor de hand ligt. "Op dit moment is de NAVO een van de strijdende partijen in mijn optiek, dus dan zijn NAVO-landen niet de best aangewezen bemiddelaars." Hij denkt aan een neutrale bemiddelaar, zoals de secretaris-generaal van de VN, António Guterres, president Erdogan van Turkije of premier Modi van India.
Vredesakkoord niet het einde
Mocht het uiteindelijk tot een akkoord komen, dan zijn we er volgens de experts nog niet. Ook na de oorlog blijft Rusland bestaan, weten Osinga en Overbeek. "En bovendien", zegt Osinga, "in de afgelopen dertig jaar is 70 procent van de gesloten vredesakkoorden binnen twee tot drie jaar gesneuveld."