Wie haalde het vliegtuig van Prigozjin neer?

Dat Rusland heeft aangestuurd op het neerhalen van Prigozjins vliegtuig ligt het meest voor de hand, volgens Mik Dijkman van Instituut Clingendael en gespecialiseerd in de Wagnergroep. "Hij heeft zich vaak ontzettend kritisch uitgelaten over de Russische legerleiding en dat wordt niet gewaardeerd." Daarmee doelend op de kritiek die Prigozjin had op de manier waarop Rusland de oorlog voert in Oekraïne.

Precies twee maanden geleden maakte Prigozjin met zijn huurlingen een opmars naar de Russische hoofdstad Moskou, vanwege de onvrede die hij had over het optreden van de Russische legerleiding. Hij eiste een gesprek met de verantwoordelijke ministers. Op zo'n 200 kilometer van Moskou werd de opmars echter gestaakt. Er zou toen een deal gesloten zijn tussen Poetin en Prigozjin, waarna de Wagnergroep naar Belarus verplaatst zou zijn.

Prigozjin werd niet gearresteerd en leek vrijuit te gaan, terwijl Poetin die dag nog sprak over een "dolksteek in de rug" en "landverraad", waar Rusland zich tegen zou verdedigen. Het vliegtuigongeluk lijkt dan ook een vergeldingsactie van het Kremlin te zijn.

Als het inderdaad Rusland is die Prigozjin naar beneden heeft gehaald is dat een opvallende timing, zegt Dijkman. "Ik had verwacht dat als Poetin wraak zou nemen, dat pas veel later zou zijn. Prigozjin had zich nog wel een aantal maanden nuttig kunnen maken voor de Russen." De manier waarop het vliegtuig naar beneden is gestort, zo open en bloot, is ook verrassend. "Misschien dat het Russische regime op deze manier minder verdacht denkt te zijn, zodat de Wagnersoldaten zich niet tegen hen keren."

Oekraïne

Als Rusland hier niet achter zit, zou Oekraïne dan verantwoordelijk kunnen zijn voor Prigozjin's dood? Het land waar de huurlingen van Wagner zoveel slachtoffers heeft gemaakt. Dat ligt niet voor de hand volgens Mik Dijkman. "Oekraïne heeft laten zien dat het Rusland kan binnendringen met drones en daar schade kan aanrichten, maar om een vliegtuig in de lucht uit te schakelen met een drone, is bijna onmogelijk." Als het vliegtuig door raketten is neergehaald dan is het nog minder waarschijnlijk dat Oekraïne erachter zit. "Vanuit Oekraïne is deze afstand veel te ver."

Duistere zaken in Afrika

Niet alleen in Rusland en Oekraïne drukte Prigozjin zijn stempel. In delen van Afrika is het huurlingenleger al jaren actief. Zowel militair als diplomatiek is Wagner aanwezig op het continent. Het leger wordt ingehuurd om bijvoorbeeld een president te beschermen, maar ze beveiligen ook mijnen en halen er goud en diamanten uit de grond. Ook hier gebeuren duistere zaakjes en speelt Wagner een rol in het criminele circuit, maar of de aanval uit deze hoek komt, is lastig te zeggen, aldus Dijkman. 

In scène gezet

Een ander scenario dat rondgaat, is dat Prigozjin zijn eigen dood in scène heeft gezet om zo stilletjes van het toneel te verdwijnen. Niet voor niets wordt de leider vergeleken met een kat met negen levens. Zo was hij volgens Russische staatsmedia in 2019 ook al om het leven zijn gekomen bij een vliegtuigongeluk in de Democratische Republiek Congo. Een paar dagen na dat ongeluk werd duidelijk dat de Wagnerbaas helemaal niet aan boord was.

Prigozjin en zijn Wagnerleger hebben het laatste jaar zoveel bekendheid verworven dat het niet gek zou zijn als hij weer stilletjes naar de achtergrond wil verdwijnen, denkt Mik Dijkman. Maar als Prigozjin zijn dood in scène zou zetten, is het niet logisch om dat boven Russisch grondgebied te doen, waar de Russen het ongeluk zelf onderzoeken. "Hij had dat beter boven een Afrikaans land kunnen doen. Om het op een ongeluk te laten lijken en te verdwijnen."

Er is nog veel onduidelijk over de vliegtuigcrash en dat zal volgens Dijkman ook nog wel een tijdje zo blijven. "De Russen gaan nu waarschijnlijk onderzoek doen, maar wat er daarvan naar buiten komt en hoe betrouwbaar dat is, dat weet je natuurlijk nooit."