Socialmediaverbod voor Australische kinderen: vanaf nu geen Insta, Snapchat en TikTok meer

1. Wat houdt het verbod op social media in?

In Australië worden de socialmedia-accounts van kinderen onder de 16 jaar om middernacht - dat is dus deze middag in Nederland - gedeactiveerd. Het gaat om accounts op tien grote platforms, waaronder Facebook, Instagram, Snapchat en TikTok.

Australië trekt de teugels stevig aan: om kinderen te beschermen tegen onder meer groepsdruk, onlinepesten en onlinemisbruik krijgen jongeren onder de 16 geen toegang meer tot grote socialmediaplatforms. De wereld kijkt met belangstelling toe of Australië hiermee een nieuwe standaard zet.

Op Snapchat zitten nu bijna 440.000 Australische jongeren, tussen de 13 en 15 jaar oud. Op TikTok zijn dat er zo'n 200.000.

Sommige platforms vallen voorlopig buiten het verbod, zoals WhatsApp, YouTube Kids en Roblox. Volgens de Australische regering worden die vooral gebruikt om berichten te sturen of te gamen.

De lijst kan nog wel op een later moment worden uitgebreid, bijvoorbeeld als blijkt dat jongeren massaal uitwijken naar andere diensten. De nieuwe, zogenoemde 'eSafety-commissaris' houdt daar toezicht op. Tegelijk verwacht de regering dat platforms zelf monitoren of ze veel Australische jongeren aantrekken en of de nieuwe wet dus op hen van toepassing is.

2. Hoe wordt het leeftijdsverbod gecontroleerd? 

De regering legt de verantwoordelijkheid voor de handhaving van het verbod neer bij de platforms zelf. Zij moeten 'redelijke maatregelen' nemen om kinderen onder de 16 jaar te weren. Dit kan met een kopie van een identiteitsbewijs, met gezichts- of stemherkenning of door onlinegedrag te analyseren om een leeftijdsschatting te maken. Vereiste van de overheid is wel dat een identiteitsbewijs niet de enige vorm van verificatie is.

Meta, eigenaar van onder meer Facebook en Instagram, begon 4 december al met het deactiveren van accounts van jongeren. Wie denkt onterecht te zijn verwijderd, kan met een video-opname van het gezicht aantonen dat hij of zij oud genoeg is.

RTL Nieuws-journalist Daniël Verlaan vindt de aanpak opvallend. "In Nederland is het heel ongebruikelijk dat je je leeftijd moet bewijzen met een identiteitsbewijs of een gezichtsopname", zegt hij. Dat soort verificatie wordt normaal alleen gevraagd in situaties waar identificatie noodzakelijk is, zoals het openen van een bankrekening. "Dat je nu voor social media zulke persoonlijke en gevoelige gegevens moet afstaan, gaat behoorlijk ver."

Toch begrijpt Verlaan waarom platforms hiervoor kiezen. "De verantwoordelijkheid ligt volledig bij hen. Dit is de simpelste en vooral goedkoopste manier om het verbod uit te voeren." Bovendien bestaat er volgens hem geen perfecte, privacyvriendelijke oplossing: hoe meer privacy een gebruiker heeft, hoe lastiger het wordt om leeftijd betrouwbaar te controleren.

Australische tieners balen, bekijk deze video:

3. In hoeverre zal het verbod werken?

"Jongeren zijn vindingrijk", zegt Claes de Vreese, hoogleraar kunstmatige intelligentie, over het verbod. "Ze zullen manieren vinden om het systeem te omzeilen." Verlaan sluit zich daarbij aan: "Geen systeem is volledig foolproof." 

Jongeren kunnen bijvoorbeeld een ouder of een oudere broer of zus vragen om een account voor hen aan te maken of de leeftijdsverificatie uit te voeren.

Daarnaast zijn er zorgen dat de technologie fouten maakt: volwassenen kunnen onterecht worden geblokkeerd, terwijl sommige minderjarigen juist niet als zodanig worden herkend.

Volgens De Vreese vinden sommige critici dat het beter zou zijn om kinderen te leren hoe ze met social media moeten omgaan, in plaats van het gebruik in zijn geheel te verbieden. "Uiteindelijk worden ze vanzelf oud genoeg om erop te mogen", zegt hij. "Maar hoe ze zich op die platforms moeten gedragen, leren ze nu niet."

Verlaan benadrukt dat social media ook positieve kanten hebben. Uit onderzoek blijkt volgens hem dat veel jongeren de platforms gebruiken om zichzelf te ontdekken en vriendschappen te vormen.

4. Kan een soortgelijk verbod er ook in Nederland komen?

Ook in Nederland klinkt de roep om het socialmediagebruik van kinderen te beperken. In maart stemde een meerderheid van de Tweede Kamer in met een motie van D66, waarin het kabinet wordt gevraagd een minimumleeftijd te onderzoeken, met 15 jaar als optie. 

Het kabinet zou overleggen met andere Europese landen om tot een gezamenlijke leeftijd te komen. In Denemarken en Frankrijk is bijvoorbeeld ook een minimumleeftijd van 15 jaar geopperd.

Een grote meerderheid van Nederlandse ouders is vóór een leeftijdsgrens op social media, bleek uit een panelonderzoek van RTL Nieuws. Dat lees je hieronder:

Voorlopig blijft het echter bij plannen. Volgens De Vreese is er veel weerstand, vooral van de platforms zelf. Die zien het liefst geen nieuwe regels. Als die er toch komen, dan liever op Europees niveau dan nationaal.

In juni presenteerde het demissionaire kabinet een advies over social media voor jongeren. "Dat geeft ouders handvatten," zegt De Vreese. "Misschien moet eerst worden gekeken of dat werkt, voordat men nadenkt over andere stappen."