Hoe een explosief memo verdween om staatssecretaris Menno Snel te redden

Het 'verdwijnen' van het explosieve memo-Palmen is een brisant los eindje in de toeslagenaffaire. Premier Mark Rutte beloofde CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt in januari alsnog de onderste steen boven te krijgen. Accountants van PWC zijn ingehuurd voor dit 'externe feitenonderzoek'. RTL Nieuws en Trouw maakten zelf de onderstaande reconstructie.

Slecht nieuws voor de staatssecretaris

Het is een dag die geen van de aanwezigen snel zal vergeten: dinsdag 4 juni 2019. De dag waarop de toeslagenaffaire intern ontploft bij de Belastingdienst. 's Ochtends om 08.30 uur is er een ambtelijke voorbespreking met krap 20 ambtenaren. Met de baas van de Belastingdienst, directeur-generaal (DG) Jaap Uijlenbroek, en de directeur Toeslagen, Agaath Cleijndert. Daarna zal worden gesproken met staatssecretaris Menno Snel.

De ambtenaren hebben geschreven aan een concept-Kamerbrief. Maar in die ochtendbespreking komt alles op z'n kop te staan. Aanleiding is onderzoek van de nieuwe teamleider Handhavingsregie, na publicaties van RTL Nieuws en Trouw. Na eerdere ontkenningen komt het hoge woord eruit: in tegenstelling tot wat is beweerd, werd in fraudeonderzoeken dubbele nationaliteit standaard 'gericht uitgevraagd', standaard verwerkt en gebruikt als criterium voor extra controle. Dat is de eerste bom die die dag ontploft. (RTL Nieuws reconstrueerde eerder hoe dit weer onder de radar verdween).

De tweede bom gaat over één specifieke zaak rond een gastouderbureau in Eindhoven, onderzocht door het speciale Combiteam Aanpak Facilitators (CAF). Het bureau werd verdacht van 'georganiseerd misbruik' – de CAF-11-zaak. En door Toeslagen werd in 2014 bij zo'n 300 ouders de toeslag voor kinderopvang stopgezet en werden tienduizenden euro's teruggevorderd. Op basis van 'nep-bewijs'.

De manager handhavingsregie vertelt dat het klopt wat RTL en Trouw onthulden. Dat de bewijsvoering voor fraudevermoedens drijfzand was. Dat het onderzoek in strijd was met de eigen codes van de Belastingdienst. Dat verouderde informatie was gebruikt om het onderzoek te rechtvaardigen. Dat positieve bevindingen waren weggelaten. Dat honderden ouders vervolgens jarenlang van het kastje naar de muur waren gestuurd, terwijl er in hun dossiers eigenlijk ook niets mis was. Niet alleen in de CAF-11-zaak, ook in andere vermeende fraudezaken "Ik kan eigenlijk niet beargumenteren waarom er überhaupt is stopgezet."

Er valt een bedrukte stilte. Verderop zit Menno Snel in zijn werkkamer de concept-brief te lezen, waar dit allemaal nog niet in staat, waarin de Belastingdienst nog uitlegt 'waarom de wereld is zoals die is' – uitgaand van het eigen gelijk. Jaap Uijlenbroek zal later tegenover de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) verklaren dat hij toen zei: "Maar als dit waar is, dan hebben die burgers toch gewoon gelijk? Dan moeten wij een heel andere brief gaan schrijven. Toen werd het heel stil in de vergadering en heb ik gezegd: Dan hoeven we ook niet met de staatssecretaris te praten. Het lijkt me goed als wij nu de vergadering beëindigen. Dan ga ik dit slechte nieuws aan de staatssecretaris brengen."

Politieke gevarenzone

Menno Snel schrikt zich rot als hij hoort wat er aan de hand is. Hij zegt tegen z'n DG dat hij het verhaal persoonlijk van de ambtenaren wil horen. De crisisbespreking met de ambtenaren wordt hervat. Gealarmeerd schuift ook de hoogste baas van het ministerie van Financiën aan, secretaris-generaal (SG) Manon Leijten. Snel komt tot dezelfde conclusie; de concept-Kamerbrief kan de shredder in. Het is het moment waarop hij uit de 'tunnelvisie' ontwaakt en gaat koersen op genoegdoening voor de ouders.

In die bespreking wordt geconcludeerd dat nu echt álles boven tafel moet. Voordat er namens Menno Snel weer een onjuiste of onvolledige brief naar de Kamer gaat, zoals al eerder gebeurde. Uijlenbroek in zijn verhoor voor de POK: "Toen heb ik gezegd: "Dan zijn we nu wel in crisis, dus dan lijkt het me goed dat wij als de wiedeweerga de informatie boven tafel gaan halen. We gaan allemaal factsheets maken." Later moet dan worden besloten welke brief er wél naar de Kamer moet.

Die dinsdag escaleert een sluimerende vertrouwensbreuk tussen het ministerie en de Belastingdienst en Toeslagen. Hoe kan het dat deze informatie nu pas naar boven komt? Nota bene twee jaar na een vernietigend rapport van de Nationale Ombudsman over dezelfde affaire? Bijna een jaar nadat bleek dat de Belastingdienst documenten achterhield in rechtszaken tegen ouders? Ruim een half jaar nadat diezelfde Belastingdienst de jacht opende op een klokkenluider? Krap een jaar nadat bleek dat de Tweede Kamer onjuist en onvolledig was geïnformeerd?

Op Financiën wordt gevreesd dat staatssecretaris Menno Snel hierdoor ernstig in de politieke gevarenzone zal komen en de affaire niet zal overleven. Hij heeft net daarvoor - op 29 mei - de commissie-Donner in het leven geroepen om te adviseren over het bieden van 'maatwerk' bij Toeslagen.

Waarom maanden wachten op Donner als al bekend is dat de Belastingdienst in deze zaak zelf helemaal fout zat? Waarom zou de overheid dat niet nu toegeven, en gedupeerden tegemoetkomen? Waarom kan hen nu geen recht worden gedaan en schade worden vergoed?

Dat zal de Tweede Kamer nooit accepteren. Daarom wordt relevante informatie – om politieke redenen – voor het parlement verzwegen.

Zes jaar doorgedenderd

In de concept-Kamerbrief die rondgaat vóór die crisisbespreking van 4 juni wordt namelijk al geconstateerd dat het helemaal niet waar is dat er geen enkele ruimte is voor coulance of oplossingen. Dat het niet klopt wat de Belastingdienst beweert, namelijk dat de strenge wetgeving 'geen ruimte' biedt om te kiezen voor een menselijke maat.

De landelijk vaktechnisch coördinator, die eind 2018 speciaal is aangetrokken om juridisch orde op zaken te stellen bij Toeslagen, waarschuwt samen met een andere ambtenaar: "De huidige tekst is onjuist en uiterst kwetsbaar. Wederom: er is informeel beleid dat wel ruimte biedt en ook had geboden."

Over dat informeel beleid en ruimte voor schikkingen zal de Kamer niets horen. Ambtenaren zijn aan het 'terugduwen'. Woorden die lijken op 'compensatie' worden geschrapt in concept-versies. Op dinsdag 4 juni maakt de staatssecretaris een draai. Hij zegt tegen zijn juristen en adviseurs dat hij geen defensieve, afhoudende benadering meer wil die uitgaat van het gelijk van de Belastingdienst: "Ik hoor nu de hele tijd wat er allemaal niet kan, zullen we nu eens om tafel gaan zitten om te bedenken wat we dan wél kunnen doen."

Drie dagen later zal de staatssecretaris in de ministerraad verzuchten: "Het lijkt erop dat de getroffen mensen onterecht in de hoek zijn geplaatst op basis van verdachtmakingen en dat de Belastingdienst meer dan zes jaar lang is doorgedenderd op hetzelfde pad."

De derde bom: er is een memo

Op dinsdag 4 juni, om 13.10 uur, vindt de volgende bespreking plaats, over de 'taakverdeling'. Bij Jaap Uilenbroek, DG van de Belastingdienst. Er is werk aan de winkel: opties voor tegemoetkoming of compensatie moeten worden uitgewerkt. Er moet een kloppende reconstructie komen, zodat Menno Snel weer houvast krijgt. Er moet duidelijkheid komen over het gebruik van dubbele nationaliteit in fraudezaken. Er moeten factsheets worden gemaakt en taken verdeeld. Ook aanwezig: SG van het ministerie Manon Leijten. En de staatssecretaris, aan het begin.

De stemming wordt zo mogelijk nog beroerder dan 's ochtends. Leijten voelt zich weer overvallen door de nieuwe informatie vanuit de Belastingdienst. Hoe is het mogelijk dat dit nu pas boven tafel komt? "Heeft er nou nooit iemand in de afgelopen jaren eens gezegd dat wij hier fout zitten?", vraagt zij zich hardop af tegenover de groep ambtenaren.

Dan steekt de landelijk vaktechnisch coördinator (lavaco) z'n vinger op, die eind 2018 werd aangesteld. Daarvoor was hij voorzitter van de 'kennisgroep formeel recht' bij het ministerie. In die rol hoorde hij in 2017 over een advies van de hoogste jurist van Toeslagen. De auteur, Sandra Palmen zou later bij de POK verklaren dat zij dat hem vertelde over haar advies: erkennen dat Toeslagen fout zit en ouders compenseren. En het feit dat het management bij Toeslagen daar niets mee deed. De 'lavaco' zegt tegen de verbijsterde vergadering: "Er is een memo." Er is in 2017 aan het management van Toeslagen geadviseerd om 'de strijd te staken' en een oplossing te zoeken. Maar er is toen 'besloten om dat niet te doen'."

Het is de derde bom die ontploft. De ambtenaar belt tijdens de vergadering met Palmen met de vraag of zij haar memo uit 2017 nog heeft. Zij mailt het direct en het vernietigende memo gaat vervolgens rond bij aanwezigen. SG Leijten ziet direct de crux van het memo, namelijk dat de Belastingdienst 'laakbaar' heeft gehandeld en dat compensatie nodig was. Het woord laakbaar wordt genoemd in de vergadering. Alle aanwezigen zijn doordrongen van de ernst.

Na de bijeenkomst zal een lagere ambtenaar voorstellen het explosieve compensatie-memo niet te archiveren. Het gevolg is dat het later niet kan opduiken bij Kamervragen, in een Wob-procedure, of bij een parlementaire enquête. Leidinggevenden protesteren niet tegen het voorstel; het memo wordt inderdaad niet in documentatiesysteem Digidoc ingevoerd. Leijten zal later in haar verhoor zeggen dat ze niet wist of ze het memo had gelezen. Uijlenbroek zal onder ede beweren dat hij het memo 'op geen enkele manier' kende – alleen via de publiciteit. En Cleijndert, de directeur Toeslagen, zal zeggen dat het belang van het memo haar was ontgaan.

Alle ambtenaren die bij die crisisbijeenkomst van 13.10 uur waren, weten dat er onjuiste en onvolledige verklaringen zijn afgelegd in de verhoren voor de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK). Want de strekking van het memo is in die vergadering besproken. Het belang was duidelijk. Want er komt een actiepuntenlijst, opgesteld door een jonge rijkstrainee. Een 'taakverdeling' wie welke factsheet (feitenrelaas) moet maken. 

Toeslagen-directeur Cleijndert krijgt van DG Uijlenbroek de opdracht een 'interne tijdlijn' te laten maken en in factsheet 6 op te schrijven 'hoe kan het dat we nu pas tot dit inzicht komen'. Wie heeft het memo gezien en waarom heeft het niet geleid tot een oplossing en compensatie? In aanwezigheid van de hele groep draagt de hoogste baas van de Belastingdienst Cleijndert ook op om contact te zoeken met Sandra Palmen en uit te zoeken wat er is gebeurd.

In het verslag van de bespreking wordt ook gesproken over 'een eventuele schikking' en 'schadevergoeding'. De onderste steen moet nu boven komen: "Echt alle acties! Tot het laatste moment." Het memo wordt rondgemaild, naar Cleijndert en twee andere ambtenaren die meeschrijven met de Kamerbrief, die een week later klaar moet zijn.

Crisisteam: Belastingdienst op zijspoor

Na deze crisisbijeenkomst is de maat vol voor de top van Financiën. Keer op keer is gebleken dat de Belastingdienst en Toeslagen niet alle relevante informatie boven tafel krijgen. En dat de staatssecretaris zo in politieke problemen wordt gebracht.  Jaap Uijlenbroek, Agaath Cleijndert en Erik Bruinsma, de directeur Uitvoerings- en Handhavingsbeleid verschuilen zich steeds achter een 'informatiehuishouding' die niet op orde is. Maar een reeks bronnen meldt aan RTL Nieuws en Trouw dat zij de sleutelspelers zijn in het bewust 'klein houden' van de CAF-11-zaak en het niet melden van álle informatie.

Leijten grijpt die middag in, met instemming van minister Wopke Hoekstra, die Uijlenbroek al langer niet meer vertrouwde. Ook Menno Snel, die zwaar op zijn DG leunde, gaat akkoord: de directeur-generaal moet in dit dossier tweede viool spelen, tot groot chagrijn van Uijlenbroek zelf.

Er wordt een crisisteam opgezet. Niet onder leiding van de uitvoeringsorganisatie, de Belastingdienst dus, maar door de beleidsafdeling van het ministerie. Plaatsvervangend directeur-generaal Jasper Wesseling (Fiscale Zaken) wordt daarvan de baas.

Er valt nóg een opmerkelijk besluit. Niet inhoudelijk betrokken ambtenaren van de Belastingdienst en de Toeslagen, maar een persoonlijk woordvoerder van Menno Snel gaat de nieuwe Kamerbrief schrijven. Dat gebeurt nooit – de plaatsvervangend directeur Communicatie zal er achteraf haar grote ongenoegen over uiten. Dit soort rolvervaging mag nooit meer plaatsvinden. Communicatie moet intern juist heel kritisch meekijken. En niet zelf verantwoordelijk worden voor wat wel en niet aan de Kamer zal worden gemeld. Het besluit om de woordvoerder de brief te laten schrijven heeft grote gevolgen, zal later blijken. 

De dinsdagmiddag eindigt met een gesprek met medewerkers van het CAF-team, de ambtenaren van de Belastingdienst en van Toeslagen die betrokken waren bij de fraudejacht en de stopzettingen van toeslagen voor kinderopvang. De ambtelijke top luistert naar hun verhaal. Ook Menno Snel, die indringende vragen stelt. Ook over de 'gerichte uitvraag' van 'tweede nationaliteit' en waarom 'heterogeniteit' en 'familieverbanden' door het team werd gezien als 'indicatie voor georganiseerd misbruik'. De staatssecretaris twijfelt niet aan hun integriteit, maar ambtenaren zien hoe Snel een gezicht als een oorwurm trekt. Het gesprek sterkt hem in de overtuiging dat het helemaal mis is in CAF11 en dat er nú een oplossing moet komen voor gedupeerden.

Schreeuwen, huilen, vuist op tafel

Na de instelling van het crisisteam ontstaat een loopgravenoorlog tussen ministerie en de Belastingdienst. De verhouding tussen Leijten en Uijlenbroek was al langer slecht – er gaan verhalen rond over vergaderingen waarin werd geschreeuwd, gehuild en met de vuist op tafel geslagen. Nu Uijlenbroek op een zijspoor is gezet, is de relatie echt verziekt.

Uijlenbroek stelt zich vanaf dan op als een hindermacht, zegt een betrokkene: "Jaap dacht: als ze het allemaal beter weten bij het ministerie, doen wij niets meer. We wachten wel af tot we opdrachten krijgen." De DG laat zijn mensen weten: stop maar waar je mee bezig bent en zie maar waar het ministerie mee komt.

Het ministerie blijft als een bok op de haverkist zitten – de chef actiepunten werkt op de afdeling bestuursondersteuning, onder SG Leijten. Alle verloven zijn ingetrokken, sommige ambtenaren blijven in hotels. De hele avond wordt doorgewerkt aan een serie factsheets. Er wordt een herinnering verstuurd dat alles woensdagochtend 5 juni om 07.30 uur klaar moet zijn. Want om 08.30 is er weer een ambtelijke bespreking, en om 09.00 uur andermaal met Menno Snel. En de staatssecretaris heeft leestijd nodig.

Er is haast: dinsdag 11 juni staat een persoonlijk gesprek gepland van de staatssecretaris met gedupeerde ouders. Hij móet zo snel mogelijk weten wat hij hen concreet kan bieden. En dat moet politiek en ambtelijk onder hoge druk worden afgestemd.

De teamleider Handhavingsregie, die de dag ervoor het beeld deed kantelen, is er woensdag vroeg bij. Iets na kwart over zeven mailt zij twee factsheets naar het crisisteam – en de hele ambtelijke leiding, die bij alles meeleest. Het feitenrelaas 'hoe kan het dat we nu pas tot dit inzicht komen' heet nu simpelweg: factsheet 6. Daarin wordt 'het memo' wel expliciet vermeld – het memo-Palmen. En uit deze cruciale factsheet blijkt dat het memo wel tot een belangrijk vervolg heeft geleid. Er zijn 'gesprekken geweest met de advocaat van de ouders over een eventuele schikking', staat in het feitenrelaas. "Deze gesprekken stranden."

Om half negen worden alle factsheets besproken door de ambtelijke crisisorganisatie, waar ook Uijlenbroek aan tafel zit. Menno Snel neemt ze apart door. Dat het memo en het eerdere voorstel ook die woensdagochtend is besproken is glashelder, getuige de 'actiepunten', waaronder:

• "Contact zoeken met HDFEZ hoe zij tegen een eventuele compensatie aankijken" (HDFEZ = Hoofddirectie Financieel Economische Zaken)
• "Achterhalen hoe het gesprek met de advocaat over een eventuele schikking is verlopen"
• "Bij factsheet 6 verduidelijken waar het memo precies is besproken (niet in MT en niet op het ministerie)."
• "Daarnaast onderzoeken met wie dan wel precies het memo besproken is en dat helder opschrijven en vastleggen."
• "…uitwerken wat we precies van de commissie willen en Donner bijpraten over het feit dat de onderzoeksopdracht wellicht uitgebreid wordt over eventuele compensatie voor ouders."

Opvallend genoeg neemt niemand contact op met de auteur van het vernietigende memo, de juriste Sandra Palmen. Wel wordt op diezelfde woensdag navraag gedaan bij de toenmalig plaatsvervangend directeur Toeslagen. Ja, vertelt zij, zij heeft gesprekken gevoerd met de advocaat, kort nadat Palmen haar memo schreef. De gesprekken met de advocaat - in april en mei 2017 - leiden tot niets.

Want hoewel Palmen nadrukkelijk adviseerde 'een vorm van compensatie' te bieden, was Toeslagen daar niet toe bereid. Zo werd het afgestemd in een voorbereidingsgroep, onder leiding van de plaatsvervangend directeur. Palmen werd niet bij de eerste voorbespreking betrokken. Daar werd de koers bepaald: opnieuw bewijsstukken uitvragen bij ouders, om hooguit alsnog het recht op toeslag over een deel van het jaar 2014 toe te kennen. Maar géén compensatie.

De advocaat wijst dat zogenaamde 'aanbod' af – zij wilde erkenning van de schade, veroorzaakt door het 'laakbaar' en 'onrechtmatig' handelen van de dienst – maar daar viel niet over te praten

Verschillende bronnen die voor deze reconstructie zijn geraadpleegd wijzen op een explosief detail. Verslagen van de voorbereidingsbijeenkomsten op de gesprekken met de advocate zijn intern bekend, maar zijn vreemd genoeg nooit naar de parlementaire ondervragingscommissie gestuurd. Accountantskantoor PWC is in het nu lopende onderzoek op meerdere documenten uit 2017 gestuit die niet gedeeld zijn met de POK. (Het ministerie houdt zelf vol dat alle 'relevante' informatie is gedeeld, red.)

Na het memo - een 'handreiking'

Dat het memo-Palmen en het voorstel tot compensatie intern wel degelijk belangrijk werd gevonden, blijkt op donderdag 6 juni. Dan duikt een reconstructie van de 'handreiking' op, die het vervolg op het memo-Palmen samenvat. Het is net na 12 uur als Uijlenbroek en Cleyndert de 'Factsheet - handreiking afronding CAF-11 zaken door Toeslagen in 2017' via de mail krijgen. Op basis van het gesprek met de toenmalig plaatsvervangend directeur Toeslagen een dag eerder, wordt geconcludeerd dat de advocate het 'voorstel' van Toeslagen 'heeft geweigerd'.

Ondanks de conclusie van Palmen dat er sprake zou moeten zijn van compensatie, stelt Toeslagen dat 'die weg onbegaanbaar is', aldus de reconstructie. "De advocate vroeg om compensatie", stelt de factsheet, en 'Toeslagen heeft aangegeven dat daar geen wettelijke ruimte voor bestond'.

Met de factsheet wordt een uitgebreide brief van de advocate uit 2017 meegestuurd, waarin zij argumenteert waarom er wel sprake is van schade door het handelen van Toeslagen, en dat compensatie dus onderdeel van de oplossing moet zijn. 'Graag jouw akkoord voordat ik het met de hele groep deel', schrijft de ambtenaar die het verstuurt aan Jaap Uijlenbroek. Drie kwartier later wordt het inderdaad verstuurd aan de ambtelijke top. De brief van de advocate wordt níet meegestuurd.

Op dat moment wordt door de Belastingdienst gedacht aan het alsnog toekennen van het recht op toeslag over 2014, als vorm van tegemoetkoming. En mogelijk een rentevergoeding. De medewerker van Uitvoeringsbeleid waarschuwt alvast: "De huidige oplossing is proactiever dan die van 2017, omdat we niemand vragen bewijzen te overleggen. De huidige oplossing is niet zozeer ruimhartiger, aangezien de gevraagde compensatie toen en ook nu, uitblijft."

Relevante info voor 'de stas'

Om kwart over vier gebeurt er iets geks. Uijlenbroek mailt nogmaals de 'handreiking' door, dit keer alleen aan Leijten. Blijkbaar heeft de SG daarvoor nogmaals om opheldering gevraagd, want, schrijft de DG: "Bijgaand betreffende factsheet." Opnieuw zonder de reactie van de advocate mee te sturen. Leijten stuurt de mail direct door aan haar plaatsvervanger, Han van Gelder - die meteen de essentie ziet: "Wij hadden dus in april 2017 het beeld dat mogelijk ouders in het gelijk konden worden gesteld, wat hebben we sindsdien daarmee gedaan?", mailt hij terug aan Leijten. Van Gelder oppert om dat duidelijker in de factsheet vast te leggen, of in ieder geval in een 'Q&A' voor de staatssecretaris – informatie waar hij op kan terugvallen in een pittig Kamerdebat.

Die avond laat verwoordt Leijten het een stuk scherper in een mail aan Uijlenbroek. "Waar komt deze info vandaan? En waarom nu pas? Dit leidt bij mij tot beeld van zorgelijke informatievoorziening. Wat is jouw beeld; hebben we nu echt alle relevante info boven tafel? We moeten alles op alles zetten om niet opnieuw verrast te worden met nieuwe feiten na [het] uitgaan van de brief [van de staatssecretaris]." Leijten doelt op de Kamerbrief waar de groep ambtenaren zich dan al dagen over buigt. "Begrijp ik goed dat toeslagen dus in 2017 al beeld had dat ouders mogelijk in gelijk zouden worden gesteld? En wat is er nadien met dat inzicht gebeurd?"

Leijten geeft Uijlenbroek een directe opdracht om de gang van zaken rond de 'handreiking' grondig uit te zoeken. Uit de tekst van haar mail blijkt dat ze ronduit ongerust is, en dat er dus geen oplossing komt: "Met de blik vooruit: als men twee jaar geleden dit aanbod niet accepteerde, waarom zouden ze dat nu wel doen?" Gerard Blankestijn, de toenmalig directeur Toeslagen, zal later tegen de POK zeggen dat niemand hem heeft gebeld.

Leijten mailt niet alleen Jaap Uijlenbroek. Het vertrouwen is volkomen weg, vertelt een betrokkene. Dus stuurt zij haar mail aan Uijlenbroek door aan crisismanager Jasper Wesseling, en haar plaatsvervanger Han van Gelder. "Ter info omdat ik er morgen niet ben. Lijkt me ook relevante info voor de stas (de staatssecretaris, red.) dit eerder gedane voorstel." Met andere woorden: Menno Snel moet weten dat in 2017 al bekend was dat Toeslagen fout zat. En dat daar niets mee is gedaan. En dat hij het risico loopt dat het weer mis loopt. Met het voorstel om alleen toeslagen over 2014 toe te kennen is het politieke probleem van Snel niet opgelost. Integendeel.

De volgende dag, vrijdag 7 juni, wilde Menno Snel in de ministerraad zeggen dat hij ouders tegemoet wil komen. Dat hij een concrete toezegging wil doen. Het is een heksenketel. Factsheets en juridische adviezen buitelen over elkaar heen – wat kan er wel, wat kan er niet? De Landsadvocaat is om advies gevraagd. Dat advies is tijdens de bespreking in de ministerraad nog niet bekend – het volgt later die dag. Kern: wachten op Donner. Laat die ook maar kijken naar eventuele compensatie. In de ministerraad - en ambtelijk - wordt gevreesd voor precedentwerking en dat een doos van Pandora open zal gaan. Er wordt zelfs al geruzied over wie het moet betalen.

Alle stukken gaan aan vrijdag aan het einde van de dag in 'de tas' van de staatssecretaris.Zaterdagochtend wordt door een wakkere ambtenaar van de directie Bestuursondersteuning gemeld dat de staatssecretaris ondanks de waarschuwingen van Leijten donderdagavond niet is geïnformeerd over de 'handreiking' uit 2017. "Bijgaande factsheet is onverhoopt niet meegegaan in de set naar de stas, terwijl het wel belangrijke informatie voor hem bevat. Kunnen we deze sheet vandaag nog bij hem krijgen? De tekst is eergisteren breed verspreid in het pand", mailt hij onder andere aan Jaap Uijlenbroek. Een andere ambtenaar dringt erop aan dat de staatssecretaris óók de reactie van de advocate onder ogen krijgt.

Een ambtenaar mailt de stukken dan nogmaals rond, inclusief de brief van de advocate. Een ambtenaar bezorgt de set thuis bij Menno Snel. Het onderwerp wordt toegevoegd aan de agenda voor de telco, een telefonische conferentie van de staatssecretaris met het crisisteam, eind van de middag. De handreiking is agendapunt 10.

'Dit hoeven we niet op te rakelen'

De woordvoerder van Snel had al een voorlopig concept van de door hem geschreven Kamerbrief rondgemaild aan betrokken ambtenaren. Op zondagochtend is het tijd om spijkers met koppen te slaan. Alle reacties die hij gekregen heeft, en alle punten die tijdens de telefonische bespreking op zaterdag op tafel kwamen - en wat hij één-op-één van Menno Snel hoorde - heeft hij verwerkt. Om kwart over tien mailt hij zijn laatste conceptbrief.

Vanwege de betrokkenheid van veel ambtelijke diensten is er over tal van punten in de brief discussie. En die wil de woordvoerder met deze versie van de brief beslechten.

Eén van die punten betreft de vraag of Toeslagen in 2017 al wist dat het fout zat, zoals Sandra Palmen beschreef in haar memo. En dat er dus gesprekken zijn geweest met de advocate, die op niets uitliepen. Een ambtenaar merkt dan nogmaals op dat er, na een uitspraak van de Raad van State (RvS) waar het memo-Palmen op gebaseerd was, juist wél ruimte was om anders te handelen.

De ambtenaar doet dit tekstvoorstel: "Na de uitspraak is contact geweest met de gemachtigde van een heel aantal betrokken ouders om te bezien of de ruimere uitleg die deze jurisprudentie aan de wet gaf gebruikt kon worden om meer ouders tegemoet te komen. Hiervoor waren wel aanvullende bewijsstukken nodig. Deze interventie heeft helaas niet tot resultaat geleid."

Maar de woordvoerder van Snel kapt die opmerking zondagmorgen af. "Heb niet verwezen naar RvS-uitspraak uit 2017 en het aanbod aan advocaat toen. Roept weer talloze vragen op: is er vaker een aanbod geweest? Naar andere advocaat? En is wet dus niet zo strikt? Wat stond er in RvS uitspraak van 2017? Wat kon er toen dan wel?" De woordvoerder besluit: "Dat hoeven we volgens mij niet op te rakelen."

Zondag wordt de knoop doorgehakt: het wordt wachten op de commissie-Donner. Een hoge ambtenaar mailt Uijlenbroek en Cleijndert dat haar inschatting is dat dit niet handig is, en het zo 'te lang gaat duren'. Met andere woorden: dit wordt lastig voor de staatsecretaris. De DG antwoordt cynisch terug: "Ik denk dat men nog even zelf tot dat inzicht moet komen."

In de uiteindelijke Kamerbrief die twee dagen later naar de Tweede Kamer gaat, op dinsdag 11 juni 2019, is iedere verwijzing naar het memo-Palmen, de 'handreiking' en 'het aanbod` in de gesprekken met de advocaat verdwenen. Het woord compensatie komt er niet in voor. Het memo-Palmen evenmin. 'Richting een oplossing voor de ouders in de CAF-11-zaak', heet de brief. Verstopt in gelijktijdige antwoorden op vragen van Omtzigt staat slechts omfloerst dat er in 2017 'contact' is geweest met de advocate en dat dit 'helaas niet tot een afronding' leidde.

Het memo-Palmen komt pas in oktober 2020 bij toeval boven tafel, na vragen van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt over oude notities aan staatssecretaris Menno Snel. Dan duikt alsnog factsheet 6 op, met een verwijzing naar het 'laakbaar' handelen – een document dat was achtergehouden in een Wob-procedure van RTL Nieuws en Trouw. Als Omtzigt doorvraagt wordt het stuk alsnog – gelakt – vrijgegeven. De POK laat vervolgens Sandra Palmen in haar verhoor haar hele memo voorlezen.

In januari weigert het kabinet een reeks vragen van Omtzigt te beantwoorden over het bewust achterhouden van het memo. Dat was nadat het kabinet erkende dat de Kamer fout was geïnformeerd in de toeslagenaffaire en aftrad. Van Huffelen, weigert dan een exacte reconstructie te maken over het memo, omdat dat geen meerwaarde zou hebben. Het leidt tot een harde uithaal van Omtzigt in het debat over het aftreden van het kabinet. Hij vergelijkt Nederland met Malta en spreekt van een 'bananenmonarchie'. In een lange reeks antwoorden op schriftelijke vragen staat steeds: zie het antwoord op vraag 8. Waarin juist geen antwoord stond.

Omtzigt is laaiend. Hij wordt gehinderd in z'n inlichtingenrecht als Kamerlid. En een in 2019 breed aangenomen motie van zijn hand – met het verzoek om een volledige tijdlijn over de toeslagenaffaire – wordt wéér niet uitgevoerd. Demissionair premier Mark Rutte zegt dan dat hij het onbehagen van de CDA'er snapt, maar zegt: "We hebben het antwoord gewoon niet." Dan belooft Rutte alsnog een extern feitenonderzoek dat 'binnen enkele weken' tot antwoorden moet leiden.

Dit onderzoek van PWC loopt nu nog. Staatssecretaris Van Huffelen (Toeslagen) liet de Kamer recent weten dat ook de beoogde nieuwe deadline van 1 juli niet zal worden gehaald.